Przystanek nauka - portal Uniwesytetu Śląskiego w Katowicach

Ostatnio miałam za zadanie wyjaśnić dziennikarce „Gazety Krakowskiej. Małopolska Zachodnia”, która postanowiła napisać artykuł o ul. Ponikowskiej w Olkuszu, pochodzenie słowa ponik.

Rzeczownik ponik jest znany w polszczyźnie od XV wieku, odnotowuje go XVII-wieczny słownik Grzegorza Knapskiego obok czasownika ponikać, który był jego podstawą (G. Knapski „Thesaurus Polonolatinograecus seu Promptuarium linguae Latinae et Graecae”. T. 1-2. Kraków 1643–1644).

Wakacje to rzeczownik przez niektóre języki europejskie przyjęty jako nazwa okresu – zwłaszcza latem – wolnego od pracy i obowiązków, dłuższego czasu odpoczynku poza domem, urlopu, a także w węższym sensie ‘okresu wolnego od zajęć szkolnych’ (por. francuskie vacances, hiszpańskie vacationes, ang. vacations). Słowo to pochodzi od łacińskiego rzeczownika vacātiō w znaczeniu ‘wolność od czegoś; zwolnienie (od obowiązków)’, a ten od czasownika vacō, vacāre ‘być pustym, opróżnionym, wolnym, zwolnionym od czegoś; nic nie robić, mieć wolny czas’ (zob. M. Plezia „Słownik łacińsko-polski”). W języku angielskim zapożyczone z łaciny za pośrednictwem francuskiego vacation w znaczeniu ‘odpoczynek i wolność od wszelkich działań’ znane jest od XIV wieku.

W polszczyźnie mamy wiele hiszpańskich słów, które trafiły do nas różnymi drogami, często za pośrednictwem francuskim, angielskim czy niemieckim. Wielu z tych zapożyczeń używamy w postaci oryginalnej, jak kanibal, embargo, mundial, oregano, tornado, niektóre wymawiamy w sposób zbliżony do oryginalnego, jak tortilla [tortija, tortilja], junta [hunta], cargo [kargo], macho [maczo]. Wiele hispanizmów uległo spolszczeniu w pisowni i wymowie: soja (soya), gitara (guitarra), kakao (cacao), kanion (cañon), awizo (aviso). Słowniki odnotowują niektóre słowa w dwóch wersjach, co świadczy o ich stopniowej polonizacji, np. korrida i corrida, rancho i rancho, ponczo i poncho. Nie przyjęliśmy jak dotąd spolszczonej wersji nazwy wina rioja [wym. rioha] oraz regionu Rioja. Nad nimi dziś się zatrzymam.

Zapytano naszą Poradnię Językową (www.poradniajezykowa.pl), czy poprawna jest reklama: Sklep z dobrymi perfumami. Kup perfum dla siebie lub na prezent. Wszystko byłoby dobrze, gdyby nie !(ten) perfum… Rzeczownik, o którym mowa, w polszczyźnie występuje wyłącznie w liczbie mnogiej, odmieniając się następująco: MB. perfumy, D. perfum, C. perfumom, N. perfumami, Ms. perfumach.

Muzeum Nadwiślańskie w Kazimierzu Dolnym organizuje internisaże, lecz wyrazu takiego nie odnotowuje żaden słownik. Rzecznik prasowy Muzeum zauważa, że jest to nowa forma działalności polegająca na organizowaniu w połowie trwania wystawy czasowej spotkania, które ma na celu wzmocnienie promocji wystawy, przypomnienie o niej publiczności, umożliwienie spotkania z twórcami prezentowanych dzieł, jak również uczestnictwa w wykładach czy spotkaniach autorskich.