50 lat od odkrycia pramatki Lucy
24 listopada 1974 roku w dolinie rzeki Auasz w okolicach wsi Hadar w Etiopii odkryto liczący ok. 3,18 miliona lat szkielet żeńskiego osobnika Australopithecus afarensis. Swoje imię zawdzięcza przebojowi zespołu The Beatles „Lucy in the Sky with Diamonds”.
Czy Lucy była matką nas wszystkich? Gdy została odkryta, została okrzyknięta najwcześniejszym znanym przodkiem naszego rodzaju, Homo, a także wszystkich innych homininów, które pojawiły się po niej. Chodziła w pozycji wyprostowanej, choć nadal miała mały mózg i górną część ciała przypominającą małpę, co prawdopodobnie pozwoliło jej wspinać się na drzewa po pożywienie, aby założyć gniazdo lub uciec przed drapieżnikami. Ponad 400 nowszych skamieniałości samców i samic, a także dziecka Dikika (od nazwy osady w okolicy Hadar w Etiopii), ujawniło, jak jej gatunek, Australopithecus afarensis, rozwijał się, socjalizował i ewoluował w ciągu miliona lat – od około 3,85 miliona do 2,95 miliona lat temu.
Najnowsze badania naukowe rzucają jednak nowe światło na Lucy i jej świat. Nie jest ona już uznawana za najwcześniejszego znanego przedstawiciela ludzkiej rodziny. Członkowie jej gatunku nie stawiali pierwszych wyprostowanych kroków na sawannach, jak sądzili jej odkrywcy, ale najpierw chodzili po trawiastych lasach porośniętych drzewami liściastymi. Jej gatunek przetrwał zmiany klimatyczne, dostosowując się w ciągu tysiącleci do różnych siedlisk. Co najważniejsze, nie był to jedyny gatunek w krajobrazie tej części Afryki. Większość badaczy uważa, że w okresie od 3 do 4 milionów lat temu ludzkie drzewo genealogiczne bardziej przypominało krzew z wieloma łodygami rosnącymi obok siebie, niż pojedynczy pień. Naukowcy dziś postrzegają Lucy bardziej jako pra-pra-pra ciotkę niż bezpośredniego przodka człowieka.
Lucy była pierwszym homininem, który przełamał barierę 3 milionów lat, przesuwając wiek ludzkiej rodziny do czasu bliższego czasu, kiedy gałąź ludzi w drzewie genealogicznym oddzieliła się od gałęzi szympansów. W połowie lat 90. XX wieku naukowcy prowadzili intensywne poszukiwania przodków Lucy w regionie doliny rzeki Auasz w Etiopii. Znaleźli tam kompletny, ale częściowo zmiażdżony szkielet, który nazwali Ardipithecus ramidus, datowany na 4,4 miliona lat temu. Nieopodal znaleziono później dolną szczękę, zęby i rozczłonkowane kości dłoni, stóp i ramienia Ardipithecus kadabba, datowane na 5,8 miliona lat temu. Te prymitywne homininy wyglądały bardziej jak małpy człekokształtne niż ludzie. Inne skamieniałości przesunęły granicę „człowieczeństwa” jeszcze dalej. Przykładem może być licząca 6 milionów lat kość udowa pochodząca od wyraźnie wyprostowanego osobnika z Kenii zwanego Millennium Man lub Orrorin tugenensis czy licząca od 6 do 7 milionów lat czaszka Sahelanthropus tchadensis z Czadu.
Antropolodzy wciąż zaciekle spierają się, czy wszystkie te gatunki są homininami i jakie są ich związki z Australopithecus, nie wspominając już o Homo. Niewątpliwie wspomniane skamieniałości wyraźnie przesuwają początek ludzkiej rodziny na co najmniej 6 milionów lat temu, co jest zgodne z najnowszymi dowodami genetycznymi dotyczącymi czasu rozdzielenia naszej linii z linią szympansów i bonobo.
Od czasu znalezienia Lucy w Hadar w 1974 roku, paleoantropolodzy dokonali kolejnych oszałamiających odkryć w rejonie Wielkich Rowów Afrykańskich. Wśród nich jest więcej skamieniałości gatunku Lucy, a także innych wczesnych członków rodziny ludzkiej. Wśród tych odkryć jest kilku pretendentów do bycia przodkami Homo, ponieważ w tym czasie wschodnia Afryka była domem dla wielu gatunków homininów. Gatunek Lucy był jedynym znanym homininem w Hadar, ale zaledwie 30 kilometrów dalej, w Woranso-Mille, dzielił stromy, bardziej zalesiony teren z A. anamensis i A. deyiremeda. Naukowcy chcą dowiedzieć się, dlaczego jedno miejsce było zamieszkane przez tak wielu homininów, a drugie tylko przez jeden gatunek. Być może większa różnorodność siedlisk w Woranso-Mille mogła pozwolić różnym homininom na współistnienie w różnych niszach.
Pięćdziesiąt lat po odkryciu Lucy, liczący 3,18 miliona lat szkielet ma rywali do miana najstarszego przodka człowieka. Nie mamy jednak wciąż pewności, kto był bezpośrednim przodkiem, ani kto był bezpośrednim potomkiem gatunku Lucy. Wiemy jednak, że 3,5 miliona lat temu na terenach dzisiejszej Etiopii, Kenii i Tanzanii doszło do wybuchu różnorodności gatunkowej homininów. Homininy przeszłym na wyprostowany sposób poruszania się, rozszerzyły swoje siedliska oraz dietę. Na pewno był to wielki krok w rozwoju przodków człowieka.
Opracowano na podstawie:
Lucy’s world. Was Lucy the mother of us all? Fifty years after her discovery, the 3.2-million-year-old skeleton has rivals
