Przystanek nauka - portal Uniwesytetu Śląskiego w Katowicach

Ignacy Domeyko urodził się 31 lipca 1802 roku w białoruskiej wsi Niedźwiadce Wielkiej. Od dziecka interesował się geologią. Swoje pasje dzielił ze stryjem, który był inżynierem górnictwa. Jako młodzieniec studiował na Wydziale Fizyczno-Matematycznym na Uniwersytecie Wileńskim (1816–1822). Jako główny przedmiot egzaminu magisterskiego obrał matematykę, zaś stopień magistra uzyskał na podstawie rozprawy z filozofii. Studia zaowocowały nie tylko nabytą wiedzą, ale również wieloletnimi znajomościami. Jedną z cenniejszych przyjaźni, jaka trafiła się Ignacemu była znajomość z Adamem Mickiewiczem, która była owocem jego działalności w Towarzystwie Filomatów, tajnej organizacji patriotycznej.

W 1823 roku Domeyko został aresztowany za swoją działalność w organizacji filomatów i filaretów i wraz ze swoim przyjacielem A. Mickiewiczem uwięziony w klasztorze bazylianów. Karą za jego tajną działalność patriotyczną było odebranie dyplomu magisterskiego i zakaz pracy w instytucjach państwowych oraz samorządowych. Mickiewicz tymczasem w wyniku procesu został zesłany w głąb Rosji, następnie od 1829 roku przebywał na emigracji w Europie Zachodniej.

Podczas powstania listopadowego Ignacy przyłączył się do 25. Pułku Piechoty jako adiunkt pułkowy. Brał udział w bitwie pod Szawlami (1831).

Po powstaniu Ignacy udał się do Drezna na początku 1832 roku. Tam udało mu się spotkać z Mickiewiczem, który pisał wówczas trzecia część Dziadów. Umieścił Domeykę w swoim dziele jako Żegotę, więźnia przybyłego do klasztoru bazylianów. Po odnowieniu relacji przyjaciele wspólnie udali się do Francji, gdzie osiedli na dłużej. Domeyko uczęszczał tam na wykłady na Sorbonie, w Collège de France, Konserwatorium Sztuk i Rzemiosł oraz w Ogrodzie Botanicznym, ukończył wyższą Szkołę Górniczą, otrzymując tam tytuł inżyniera górnika. Niedługo po ukończeniu szkoły Ignacy pracował w Bonnefontaine, poszukując rud żelaza i zakładając piece do ich wytapiania.

Pod koniec 1837 roku otrzymał od chilijskiego rządu propozycję wyjazdu do ich kraju oraz oraz objęcia na sześć lat wykładów chemii i mineralogii w szkole górniczej w La Serena w regionie Coquimbo.

Tak rozpoczęła się przygoda Ignacego Domeyki w Chile. Przez pierwsze trzy miesiące Polak uczył się podstaw języka hiszpańskiego, wybudował pracownię mineralogiczno-chemiczną i przygotował własny program nauczania. W miejscowej szkole górniczej prowadził zajęcia z fizyki, chemii, mineralogii i geologii. Prywatnie, zwiedzał kraj przy pieszych lub konnych wycieczkach. Wypady krajoznawcze pełnił również na zlecenie rządu, który zobowiązał Ignacego do wyszukiwania nowych złóż minerałów i rozsądzania sporów górniczych. W swą pierwszą eskapadę wyruszył w 1838 roku, na północny wschód do kopalni srebra w Arqueros, dla której opracował program poprawy techniki i organizacji pracy górników. Dwa lata później zwiedzał kopalnie w departamentach Huasco, Copiapó oraz na pustyni Atacama. W 1841 roku wybył na południe, gdzie zwiedził kopalnie miedzi, srebra, złota i rtęci. W 1842 roku wybrał się na wyprawę w Andy, w Regionie Valparaiso i Regionie Metropolitarnym, podczas której odkrył złoża żelaza, miedzi i węgla kamiennego. Przemierzył wówczas m.in. lodowiec Rincón de los Mineros, osiągając wysokość 2805 m n.p.m. W 1843 roku Domeyko dotarł m.in. do Santiago, Valparaiso, Andacollo i Copiapó. W kolejnym roku badał nadbrzeżne Andy i dolinę Copiapó. Najciekawszą podróżą była Araukania, dziś uważana za krainę historyczną, położoną na południe od rzeki Biobio.

W listopadzie 1846 roku, po ponad dwóch latach po zakończeniu pierwotnego kontraktu, na wieść o wybuchu powstania krakowskiego (II–III 1846 rok) Domeyko zdecydował się powrócić do Europy. Rząd chilijski robił jednak wszystko, by tylko zatrzymać badacza w kraju. Podróżnik ostatecznie dał się przekonać i na kilka następnych lat został w Chile. Przeniósł się do Santiago i objął stanowisko profesora na Uniwersytecie w Santiago de Chile. Dostał także mandat przeprowadzenia reformy szkolnictwa według własnego uznania.

Polak cały czas miał nadzieję na powrót do rodzimej ziemi. W praktyce jednak jego obecność w Chile wydłużyła się do kilkudziesięciu lat. Otrzymał od parlamentu honorowe obywatelstwo.

W 1850 roku ożenił się z Enriquetą Sotomayor y Guzman. Z czasem małżonkowie doczekali się czworga dzieci: Ana Cruz, Juan Enrique, Hernán Esteban i Juan Casimir.

Polak przygotowywał ekspozycje chilijskich bogactw naturalnych i stosowne katalogi na międzynarodowe wystawy w Paryżu, Santiago i Filadelfii. Od 1867 roku aż do emerytury był rektorem Uniwersytetu w Santiago, w 1873 roku został wybrany jednomyślnie zagranicznym członkiem czynnym Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego Akademii Umiejętności w Krakowie (założonego w 1872 roku).

Z uwagi na obowiązki związane z uczelnią i rodzinne, a także coraz poważniejszy wiek, Polak stopniowo ograniczał podróżowanie po Chile. W 1847 roku obserwował wybuch wulkanu w paśmie górskim Descabezado (region Maule), podczas którego był świadkiem tworzącego się krateru, co niemal przypłacił własnym życiem.

Wreszcie, po przejściu na emeryturę, podróżnik mógł powrócić na ziemie polskie. W maju 1884 roku, z dwoma synami, Hernánem i Juanem. Będąc w Krakowie, Ignacy przekazał przedstawicielom Akademii Umiejętności i Uniwersytetu Jagiellońskiego materiały przywiezione z Chile. Później podjął jeszcze podróż na Litwę (gdzie odwiedził dorosłą córkę i zięcia), do Paryża, do Rzymu (gdzie zostawił syna, który przymierzał się do wstąpienia do stanu duchownego), do Lwowa, skąd pojechał przez Warnę do Stambułu, by stamtąd przedostać się do Ziemi Świętej. Później popłynął do Port Saidu w Egipcie i powrócił do Europy.

W 1887 roku Domeyko otrzymał tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego, a jego syn, Hernán, został wyświęcony na księdza (pierwszą mszę śpiewaną odprawił na Wawelu w 1888 roku w obecności ojca).

Jesienią 1888 roku na prośbę synów Domeyki udał się z nimi do Chile, opuszczając już na zawsze swe rodzinne ziemie. W trwającej dwa miesiące drodze podróżnik ciężko zachorował. Do Santiago powrócił pod koniec roku, gdzie wydawało się, że stan jego zdrowia uległ poprawie. Zmarł nagle 23 stycznia 1889 roku.

Działalność Domeyki w Chile miała duże znaczenie dla tego kraju. Dzięki zainicjowanym przez niego licznym badaniom mineralogicznym i geologicznym rozwinął się tam przemysł górniczy, dając ubogiemu dotąd krajowi szansę wzbogacenia się i uniezależnienia od zagranicy. Oprócz tego, Domeyko przyczynił się do upowszechnienia w Chile oświaty i polepszenia jej poziomu. Spowodował obudzenie się ruchu intelektualnego w zaniedbanym dotąd pod względem kulturalnym kraju. Swoje prace naukowe publikował w rocznikach uniwersyteckich w Santiago i pismach specjalistycznych. Wydał również dwa duże dzieła na temat zasobów naturalnych w Chile, a także Peru, Boliwii i Argentynie. Ignacy Domeyko pozostawił po sobie bogaty dorobek naukowy w wielu dziedzinach. Paradoksalnie imię uczonego pozostaje bardziej znane za granicą niż w Polsce. Jego imię noszą między innymi: jedna z planetoid z pasa głównego asteroid (2784) Domeyko, pasmo górskie oraz miejscowość w Chile, minerał domeykit, amonit  Amonites domeykanus,  pterozaur Domeykodactylus, gatunek pająka Lycinus domeyko i jurajska ryba Domeykos.   

Tekst sporządzono na podstawie:
https://histmag.org/Ignacy-Domeyko-obronca-Araukanow-12466.