Przystanek nauka - portal Uniwesytetu Śląskiego w Katowicach

Srebro od zawsze postrzegane było jako materiał luksusowy, używany do wyrobu cennej biżuterii i sprzętów użytkowych dla najbogatszych. Mimo to – a może właśnie dlatego – w Starożytnym Rzymie, począwszy od siódmego wieku przed naszą erą, srebro stało się podstawą systemu monetarnego. To przy użyciu srebra rozwinął się pierwszy tak powszechny i ustandaryzowany system monetarny, który objął całą śródziemnomorską cywilizację.

Masowe użycie srebra doprowadziło po pewnym czasie do zużycia się jego kopalnianych źródeł. Dla badaczy starożytności długo zagadką było, skąd Rzymianie czerpali ten cenny kruszec do produkcji monet. W czasopiśmie „Geology” ukazała się właśnie publikacja, w której badacze z francuskiego Université de Lyon analizują poszczególne złoża srebra na Półwyspie Iberyjskim, żeby określić które z nich mogło być źródłem, z którego czerpali starożytni, rozwijając swój system monetarny.

– Kontrola złoży srebra była istotną polityczną kwestią. Ustalenie źródeł, z których pochodziło rzymskie srebro może pomóc archeologom w rekonstrukcji przepływów tego cennego metalu i dzięki temu lepiej zrozumieć niektóre historyczne zagadnienia – opowiada Jean Milot, główny autor publikacji.

Na Półwyspie Iberyjskim, zarówno w części hiszpańskiej, jak i portugalskiej, znajdowały się złoża wysokiej klasy srebra. W południowej części półwyspu znajdują się bogate źródła galeny, czyli rudy ołowiu, która bywa też bogata w srebro. Przetapianie i oczyszczenie tego minerału pozwala uzyskać srebro rafinowane o czystości nawet 95 procent. Z takiego srebra można z powodzeniem wybijać srebrne monety.

Żeby wyśledzić, z którego złoża pochodziło rzymskie srebro, zespół badaczy podjął się analizy zawartości ołowiu i srebra w złożach galeny pochodzących z różnych pokładów na obszarze Półwyspu Iberyjskiego, a wyniki porównał ze składem chemicznym srebra z rzymskich monet. W trakcie badań udało się zidentyfikować dwa rodzaje złóż galeny. Jedne z nich, są bogatsze w srebro niż drugie. Wydaje się, że tylko te pierwsze mogły być dla starożytnych źródłem do produkcji monet, a pozostałe były raczej eksploatowane jako źródło ołowiu, o mniejszym znaczeniu gospodarczym.

Niewiele ze zbadanych próbek rudy miało pierwiastkowy skład chemiczny zgodny z tym, jaki mają rzymskie srebrne pieniądze. Starożytne srebrne monety mają konkretny, wąski zakres składu pierwiastkowego. Taki skład mają tylko nieliczne złoża, znajdujące się w południowowschodniej Hiszpanii, w Górach Betyckich. Wiele wskazuje więc na to, że to właśnie z rud wydobywanych w tym regionie Rzymianie czerpali swoje srebro. Prawdopodobnie wydobywali stamtąd zarówno rudę srebronością, jak i uboższą w srebro rudę, z której czerpali ołów. Wytopiony z tej ostatniej galeny ołów mógł być na miejscu mieszany z innymi rudami i wykorzystywany w procesie wytopu srebra.

Źródła archeologiczne w południowowschodniej Hiszpanii potwierdzają aktywność górniczą w tamtym regionie w czasach, kiedy Starożytni Rzymianie rozpoczęli swoją ekspansję terytorialną i ekonomiczną. Dzięki połączeniu metod archeologicznych i geologicznych udało się stworzyć bardziej precyzyjne narzędzia analityczne do badania przeszłości, w której rosła potęga Rzymu.

Zdaniem autorów badań, metodę można wykorzystać także w innych regionach, w których wydobywano srebro na potrzeby rozwoju ekonomii i cywilizacji. Jak podkreśla Jean Milot, metoda powinna być wykorzystana w okolicach bogatych w srebro, w których faktycznie w VI wieku przed naszą erą wynaleziono system monetarny, czyli w Grecji i w Azji Mniejszej. Jego zdaniem, dzięki temu uda się znacząco rozszerzyć naszą wiedzę o dynamice rozwoju imperiów we wschodniej części basenu Morza Śródziemnego, które rosły i upadały od epoki brązu do czasów hellenistycznych.

Źródło badań: Jean Milot, Janne Blichert-Toft, Mariano Ayarzagüena Sanz, Chloé Malod-Dognin; Silver isotope and volatile trace element systematics in galena samples from the Iberian Peninsula and the quest for silver sources of Roman coinage. Geology 2021; doi: https://doi.org/10.1130/G49690.1

Opracowano na podstawie artykułu Discovering sources of Roman silver coinage from the Iberian Peninsula opublikowanego na portalu Phys.org.