Przystanek nauka - portal Uniwesytetu Śląskiego w Katowicach

Jesień astronomiczna i kalendarzowa 2016

Należy pamiętać, że pierwszy dzień jesieni astronomicznej to nie to samo, co pierwszy dzień jesieni kalendarzowej. Pomiędzy nimi niekiedy wypada jeden dzień różnicy. Z tego powodu często mamy problemy z określeniem tego, która jesień zaczyna się wcześniej. W latach, w których jesień kalendarzowa i astronomiczna rozpoczynają się dzień po dniu, najpierw przychodzi zmiana astronomicznej pory roku. Tak jest właśnie w roku 2016. Podobnie będzie w 2017 roku. Rok 2018 przyniesie jednak jesień astronomiczną i kalendarzową w tym samym dniu, czyli 23 września. Data pierwszego dnia jesieni w kalendarzu jest bowiem stała i zawsze wypada właśnie 23 września, podczas gdy pierwszy dzień jesieni astronomicznej jest zmienny. W tym roku astronomiczna jesień rozpocznie się 22 września o godzinie 16.21, zaś w 2018 wypadnie 23 września o godz. 3.54.

Jesień meteorologiczna 2016

Często słyszymy również o jesieni meteorologicznej, która zaczyna się jeszcze wcześniej, bo już 1 września i trwa do 30 listopada. To okres, w którym występują coraz większe dobowe wahania temperatury, przybywa chłodnych, mglistych i deszczowych dni. Pojawiać się mogą też pierwsze przymrozki, a nawet opady śniegu, szczególnie w górach.

Wina precesji 

W momencie równonocy promienie słoneczne padają na równik ziemski pod kątem 90 stopni, później na półkuli północnej dni są coraz krótsze, a noce coraz dłuższe, a na półkuli południowej odwrotnie. Przy czym na naszej szerokości geograficznej faktyczne zrównanie dnia z nocą następuje około 2,5 doby później. Wynika to ze sposobu pomiaru długości dnia (od wychylenia spoza horyzontu pierwszego skrawka tarczy słonecznej do zajścia za horyzont całej tarczy słonecznej) oraz zjawiska refrakcji astronomicznej, która powoduje, że pozornie obiekty znajdujące się tuż przy horyzoncie wydają nam się widoczne nieco wyżej.

Warto też wspomnieć, że w momencie równonocy Słońce wschodzi dokładnie na wschodzie i zachodzi dokładnie na zachodzie. Astronomiczna jesień potrwa do momentu przesilenia zimowego, czyli do 22 grudnia, gdy rozpocznie się astronomiczna zima.

Co ciekawe, punkt Wagi, wyznaczający moment rozpoczęcia astronomicznej jesieni, obecnie wcale nie znajduje się w gwiazdozbiorze Wagi. Był na jego obszarze na niebie około 2 tysiące lat temu, ale przemieszcza się, ponieważ zachodzi zjawisko precesji. Obecnie punkt Wagi jest w gwiazdozbiorze Panny.

Precesja to zmiana kierunku osi obrotu Ziemi. Oś obrotu naszej planety jakby kreśli na niebie okrąg, a pokonanie pełnego okręgu zajmuje jej 26 tysięcy lat. Jest to skutek tego, że oś obrotu jest nachylona w stosunku do płaszczyzny orbity wokół Słońca (płaszczyzny ekliptyki), a na naszą planetę oddziałują grawitacyjnie Słońce i Księżyc, jakby próbując „wyprostować” oś obrotu, czyli ustawić prostopadle do płaszczyzny orbity. Skutkiem precesji jest np. to, że Gwiazda Polarna nie zawsze będzie znajdować się na północnym biegunie nieba. Na przykład za 11 tysięcy lat rolę „gwiazdy biegunowej”, przydatnej do określania kierunku północy, będzie pełnić Wega.