Przystanek nauka - portal Uniwesytetu Śląskiego w Katowicach

Począwszy od roku 2010 roku kolejne grupy szwedzkich archeologów, pod szyldem Nowy Szwedzkiej Wyprawy Cypryjskiej, zwanej też Wyprawą im. Söderberga (finansowana przez Fundację im. Torstena Söderberga) kilkukrotnie wracały już na Cypr, by prowadzić tam wykopaliska w okolicach miasta Hala Sultan Tekke. Przełomowy dla tych długofalowych badań stał się rok 2018, kiedy to archeolodzy odkryli dwie podziemne komory. Wkrótce okazało się, że badacze mają do czynienia z grobowcami, w których znajduje się duża liczba ludzkich szkieletów i wiele towarzyszących im ozdób. Praca nad znaleziskami wymagała bardzo delikatnej pracy przez cztery lata, przede wszystkim dlatego, że kości, które od ponad 3000 lat zakopane były w słonej glebie, były niezwykle kruche.

W sumie badacze znaleźli 155 szkieletów i około 500 innych obiektów towarzyszących zmarłym w czasie pochówku. Szkielety i rytualne przedmioty pogrzebowe były ułożone warstwami jeden na drugim, co sugeruje, że grobowce były używane przez kilka pokoleń.

– Ze znalezisk wywnioskowaliśmy, że były to groby rodzinnej elity kierującej miastem. Znaleźliśmy, na przykład, szkielet pięcioletniego dziecka ze złotym naszyjnikiem, złotymi kolczykami i złotą tiarą. To musiało być dziecko potężnej i bogatej rodziny – opowiadał prof. Peter Fisher, kierujący wykopaliskami.

Odkryte obiekty to biżuteria i inne przedmioty zrobione ze złota, srebra, brązu, kości słoniowej, kamieni szlachetnych i zdobionych naczyń. Badacze znaleźli między innymi ceramicznego byka, który miał otwory z dwóch stron, ewidentnie służące do rytualnej uczty – jeden do nalewania, a drugi do picia. Wygląda więc na to, że w trakcie pogrzebu odbyła się uczta na cześć zmarłego. Co ciekawe, nie są to wszystko wyroby lokalne, ale rękodzieła wytarzane przez różne kultury.

Wiadomość sprzed tysięcy lat

Szczególnie ważnym znaleziskiem jest pieczęć w kształcie walca wykonana z hematytu, z umieszczonym na niej napisem wykonanym pismem klinowym. Powstała najprawdopodobniej w Mezopotamii (dzisiejszy Irak). Archeologom udało się ją rozszyfrować.

– Tekst składa się z trzech linijek i wymienia trzy imiona. Pierwsze to Amurru, bóstwo czczone w Mezopotamii. Pozostałe dwa imiona historycznych królów, ojca i syna, których niedawno udało nam się wytropić w innych tekstach na glinianych tabliczkach z tego samego okresu, tj. XVIII wiek p.n.e. Obecnie próbujemy ustalić, dlaczego pieczęć trafiła na Cypr ponad 1000 kilometrów od miejsca, w którym została wykonana – relacjonuje dalej prof. Fisher.

Wśród znalezisk są też naturalne skarby pochodzące z odległych miejsc: czerwony karneol (półprzeźroczysta odmiana chalcedonu) z Indii, niebieski lapis lazuli (rodzaj skały metamorficznej) z Afganistanu i bursztyn z okolic Morza Bałtyckiego. Historię intensywnego handlu z Egiptem opowiadają też złota biżuteria, skarabeusze (amulety w kształcie żuków z hieroglifami) oraz szczątki ryb sprowadzanych z Doliny Nilu opowiadają. To wszystko pokazuje, że Hala Sultan Tekke odgrywało niezwykle istotną rolę handlową w epoce brązu.

Żeby ustalić, z jakiego okresu pochodzą znaleziska, archeolodzy porównali je z podobnymi skarbami pochodzącymi z Egiptu. Dzięki temu udało się ustalić, że większość przedmiotów pochodzi z czasów Nefertiti i jej męża Echnatona, czyli około 1350 roku p.n.e.

– Jak złoty wisiorek, który znaleźliśmy – kwiat lotosu z inkrustowanymi kamieniami szlachetnymi. Nefertiti nosiła podobną biżuterię – opowiada prof. Fisher.

Kolejnym krokiem, który jeszcze przed badaczami, będzie analiza DNA szkieletów. Dzięki temu dowiemy się, jak wygląda układ pokrewieństwa między tymi osobami i czy pośród pochowanych są też imigranci z innych kultur.

Opracowano na podstawie artykułu Gold jewellery from the time of Nefertiti found in Bronze Age tombs in Cyprus opublikowanego na stronie internetowej University of Gothenburg. Jest to też źródło wszystkich fotografii.