Przystanek nauka - portal Uniwesytetu Śląskiego w Katowicach

3I/ATLAS

Po odkryciu obiektu przez teleskop w Chile udało się odnaleźć wcześniejsze jego rejestracje w archiwach trzech teleskopów systemu ATLAS rozmieszczonych w różnych częściach świata oraz w danych z instrumentu Zwicky Transient Facility w Obserwatorium Palomar w San Diego (USA). Te przedodkryciowe dane sięgają 14 czerwca. Od tamtej pory liczne teleskopy na całym świecie dostarczyły kolejnych obserwacji.

Kometa nie stanowi żadnego zagrożenia dla Ziemi – nie zbliży się do niej bardziej niż na 1,6 jednostki astronomicznej (około 240 milionów kilometrów). Aktualnie znajduje się w odległości około 4,5 jednostki astronomicznej od Słońca (czyli około 670 milionów kilometrów).

Kometa 3I/ATLAS osiągnie swoje najbliższe zbliżenie do Słońca około 30 października – zbliży się na odległość 1,4 jednostki astronomicznej (około 210 milionów kilometrów), czyli  znajdzie się wewnątrz orbity Marsa.

Wielkość i właściwości fizyczne międzygwiezdnej komety są obecnie badane przez zespoły astronomów z całego świata. Do września 2025 roku 3I/ATLAS powinna pozostać widoczna dla teleskopów naziemnych. Następnie znajdzie się zbyt blisko Słońca, by można było ją obserwować. Astronomowie oczekują jednak, że ponownie pojawi się po drugiej stronie Słońca na początku grudnia, umożliwiając wznowienie obserwacji.

Ciekawostką dotyczącą obiektu są hipotezy naukowców z University of Oxford sugerujące, że kometa 3I/ATLAS może być starsza niż Układ Słoneczny, czyli mieć ponad 7 miliardów lat – co oznaczałoby, że powstała około 3 mld lat przed powstaniem Słońca. 

Skąd wiadomo, że obiekt pochodzi z przestrzeni międzygwiazdowej?

O pochodzeniu danego obiektu świadczą przede wszystkim analizy jego orbity i prędkości. Większość obiektów w Układzie Słonecznym porusza się po orbitach eliptycznych – zamkniętych, o ekscentryczności mniejszej niż 1 (e < 1). Jeśli jednak ciało porusza się po orbicie hiperbolicznej (e > 1), to znaczy, że nie jest związane grawitacyjnie ze Słońcem – przylatuje z zewnątrz i po przelocie opuści Układ Słoneczny na zawsze. W przypadku komety 3I/ATLAS ekscentryczność orbity wynosi ok. 6, co czyni ją ekstremalnie otwartą i jednoznacznie niepochodzącą z naszego układu planetarnego.

Ponadto 3I/ATLAS porusza się z prędkością tzw. hiperboliczną – około 58 km/s (tzw. prędkość w nieskończoności, v∞). To znacznie więcej, niż mają jakiekolwiek znane komety długookresowe z obłoku Oorta. Nawet jeśli jakaś kometa była wyrzucona przez Jowisza czy Saturna, nie osiągnęłaby tak dużej prędkości.

Istotny jest też kierunek, z którego przybywa obiekt. 3I/ATLAS przylatuje z kierunku konstelacji Strzelca, co pokrywa się z płaszczyzną galaktyki. To zgodne z pochodzeniem z przestrzeni międzygwiezdnej, a nie z żadnego znanego „rezerwuaru” komet w Układzie Słonecznym (np. obłoku Oorta).

Inne znane obiekty międzygwiezdowe

Pierwszym i chyba najsłynniejszym zaobserwowanym obiektem spoza Układu Słonecznego była 1I/ʻOumuamua (2017) – z orbitą hiperboliczną (e = 1,2). Został odkryty 19 października 2017 roku przez teleskop Pan-STARRS na Hawajach. ʻOumuamua miał niezwykle wydłużony kształt. Naukowców zaskoczyło, że nie wykazywał typowych oznak aktywności komet – brakowało mu warkocza czy otoczki gazowej (komy), a mimo to poruszał się w sposób sugerujący obecność jakiejś formy napędu niewynikającej tylko z grawitacji. To wzbudziło wiele kontrowersji i hipotez – od lodowej komety z nietypowym składem, aż po spekulacje o sztucznym pochodzeniu.

Więcej na temat obiektu 1I/ʻOumuamua w naszym artykule: ʼOumuamua – posłaniec z daleka

Drugim potwierdzonym obiektem pochodzącym spoza Układu Słonecznego był 2I/Borisov (2019) – kometa z typową aktywnością, ale orbitą hiperboliczną (e = 3,3). 2I/Borisov został odkryty przez amatorskiego astronoma Giennadija Borisowa 30 sierpnia 2019 roku. Był pierwszą zaobserwowaną kometą międzygwiezdną, która zachowywała się jak typowe komety z Układu Słonecznego. Miał dobrze widoczną komę i warkocz, a jego zachowanie było zgodne z tym, czego astronomowie spodziewają się po obiektach lodowych z dalekich rejonów kosmosu. Spektroskopia wykazała, że zawierał duże ilości cyjanku oraz pyłu, choć w nieco innych proporcjach niż rodzime komety. To sprawiło, że Borisov stał się ważnym źródłem informacji na temat chemii i warunków fizycznych panujących w innych systemach planetarnych.

Opracowano na podstawie:
NASA Discovers Interstellar Comet Moving Through Solar System
3I/ATLAS: Interstellar object 'may be oldest comet ever seen'