Obrączkowe zaćmienie Słońca… i chmury
21 czerwca 2020 roku nad ranem mieszkańcy Afryki środkowej, Półwyspu Arabskiego i południowej Azji mogli oglądać obrączkowe zaćmienie Słońca. Tego typu zjawisko widoczne jest wtedy, gdy Księżyc i Słońce stają w jednej linii dla ziemskiego obserwatora, ale Księżyc jest zbyt oddalony od Ziemi, żeby przysłonić całe Słońce. Tym razem bohaterem były też… chmury. Na szczęście tylko lokalnie.
Obserwatorzy nieba mieli nad ranem 21 czerwca 2020 roku okazję obserwować obrączkowe zaćmienie Słońca. Najpełniej było ono widoczne w pasie od Afryki środkowej (rozpoczęło się o 5:56 czasu lokalnego, zaledwie kilka minut po wschodzie, w Demokratycznej Republice Konga), przez południową część Półwyspu Arabskiego, a następnie północne Indie i południowe Chiny. Częściowo widoczne zaćmienie było dostępne dla szerszej publiczności Azji i Afryki, a w niewielkim zakresie także Europy.
Obrączkowe zaćmienie Słońca to niezwykłe zjawisko, w którym Księżyc całą swoją objętością wchodzi przed tarczę słoneczną, ale jest zbyt oddalony od Ziemi – a więc zbyt mały dla ziemskiego obserwatora, żeby całkiem przysłonić Słońce. Powstaje w tej sposób obrączka, lub jak wolą mówić astronomowie i pasjonaci tego zjawiska – ognista obręcz (ang. the ring of fire). Tego typu zjawisko występuje średnio raz na rok, ale jest widoczne tylko z wąskiego pasa na naszej planecie. Z innych miejsc zjawisko jest obserwowane jako zaćmienie częściowe.
Księżyc i Słońce nie znajdują się w stałej odległości od Ziemi i dlatego ich tarcze mogą być dla nas widoczne raz jako większe, a raz jako nieco mniejsze. Kiedy Księżyc znajduje się w perygenum (jest najbliżej Ziemi) jego średnica kątowa – czyli odległość mierzona na podstawie kąta tworzonego przez obserwatora i obserwowany na nieboskłonie obiekt – wynosi 33’ 30’’, a kiedy jest najdalej, czyli w apogeum ta średnica wynosi 29’ 26’’. Średnica kątowa Słońca w najbliższej i najdalszej odległości od Ziemi mieści się miedzy tymi dwoma wymiarami i wynosi odpowiednio 32’ 42’’ i 31’ 36’’. Kiedy więc w momencie zaćmienia średnica kątowa Księżyca jest większa niż średnica kątowa Słońca, to mamy do czynienia z zaćmieniem całkowitym. Jeżeli sytuacja jest odmienna – jak w tym przypadku – zaćmienie jest obrączkowe.
Warto jako ciekawostkę dodać tu, że Ziemia jest jedyną planetą w Układzie Słonecznym, z której powierzchni jej księżyc i Słońce są widziane w prawie identycznej wielkości. Na pozostałych planetach zjawisko zwane zaćmieniem Słońca byłoby więc niemożliwe do zobaczenia albo wręcz przeciwnie – byłoby zjawiskiem bardzo częstym.
Zachmurzone niebo
Oczywiście kluczowa dla obserwacji takich zjawisk jest pogoda. Tym bardziej, że kluczowy moment obserwowanego zjawiska trwa niecałą minutę. Światło słoneczne jest w trakcie takiego zaćmienia kilkanaście raz słabsze niż normalnie, więc zachmurzenie może łatwo zepsuć obserwatorom astronomiczne święto.
W Etiopii, gdzie zaćmienie pojawiło się wcześniej rano, niebo było wyraźnie, choć nie całkowicie zachmurzone i początkowo nie było widać tarczy słonecznej. Na szczęście Ethiopian Space Science Society rejestrowała zjawisko z wielu miejsc i znalazła kilka na tyle odpowiednich, że w kluczowym momencie obrączka była zacieniona tylko bardzo lekko.
Znacznie lepiej zaćmienie było widoczne na dalszych etapach swojej trasy – od Półwyspu Arabskiego po Indie i Chiny, gdzie zaćmienie wciąż trwa (stan na godzinę 11:00). Relację „miejsce po miejscu” oglądać można na wielu kanałach YouTube – my wybraliśmy ten, który znajdą Państwo obok (drugi film).
Gdyby jakimś cudem, w ten deszczowy niedzielny poranek, na chwilę rozeszły się chmury, to zaćmienie zobaczyli by także mieszkańcy i turyści przebywający w Bieszczadach. Musieliby jednak przypatrywać się bardzo uważnie, ponieważ z tamtej perspektywy było to minimalne zaćmienie częściowe – Księżyc zakrył jedynie minimalny skrawek Słońca. Nawet w bardzo dobrych warunkach to zjawisko nie byłoby widoczne gołym okiem. Postanowił je jednak, wbrew prognozom pogody, zobaczyć Karol Wójcicki, popularyzator nauki i autor astronomicznego fanpage „Z głową w gwiazdach”. Jego relację można zobaczyć na Facebooku.
Zobacz: Z głową w gwiazdach (Facebook)
Kolejne zaćmienie Słońca czeka nas już 14 grudnia tego roku. Tym razem ma to być całkowite zaćmienie, które będzie jednak widoczne jedynie nad Ameryką Południową.
Opracowano na podstawie:
Artykuł 'Ring of fire' solar eclipse to dim Africa, Asia opublikowanego na portal Phys.org
Fanpage FB “Z głową w gwiazdach”
Wikipedia, Instagram, YouTube
