Przystanek nauka - portal Uniwesytetu Śląskiego w Katowicach

Starożytny „komputer” został odnaleziony w 1900 roku przez poławiaczy gąbek we wraku statku spoczywającego u wybrzeży greckiej wyspy Antikythera na Morzu Jońskim. Z wraku wydobyto wtedy posągi i inne artefakty, sam mechanizm został natomiast odkryty dwa lata później, kiedy archeolog Valerios Stais stwierdził, że w skorodowanej bryle brązu kryje się koło zębate. Dalsze badania wykazały, że to składnik większego mechanizmu, który rozpadł się na trzy części i wiele mniejszych kawałków. Początkowo myślano, że to średniowieczny zegar, który przypadkiem wpadł do starożytnego wraku, dalsze badania potwierdziły jednak, że to przedmiot z czasów starożytnych i choć w środowisku historyków nie ma pełnej zgody, to większość badaczy skłania się ku tezie, że pochodzi z okresu między 200 a 60 rokiem p.n.e. 

Mechanizm z Antikythery składał się z mnóstwa wykonanych z brązu kół zębatych (w 1974 roku dr Derek J. de Solla Price z Uniwersytetu Yale uznał, że całość składała się z ok. 30 kół, a obecnie rozpoznane zostało już 82 podzespoły) i służył do śledzenia ruchu Słońca, Księżyca (na tle zodiaku) i gwiazd, synchronizowania kalendarza księżycowego z kalendarzem słonecznym oraz określania pozycji pięciu znanych wówczas planet – Merkurego, Wenus, Marsa, Jowisza i Saturna. Zdolności obliczeniowe tego urządzenia wyprzedzają swoje czasy o setki, a może nawet tysiące lat. Ludzkość nie znała bardziej skomplikowanych mechanizmów aż do czasów XVIII-wiecznych zegarów. Wśród potencjalnych konstruktorów wymienia się pochodzących z Rodos Hipparcha i Posejdoniosa (nauczyciela Cycerona) oraz samego Archimedesa.

W trakcie najnowszych badań za pomocą skanowania promieniami rentgenowskimi oraz niedawno wynalezionej technologii obrazowania rozszyfrowano teksty ze wspomnianych 82 pozostałych na urządzeniu fragmentów. Wiele z greckich inskrypcji nie było widocznych gołym okiem – niektóre litery mają wysokość zaledwie 1,2 milimetra. Lata użytkowania, a potem setki lat gromadzenia się na maszynie różnych osadów oczywiście także przyczyniły się do nieczytelności zapisów z zamierzchłych czasów. 

Wcześniej starożytny „komputer” był jednoznacznie określony jako maszyna naukowa ściśle związana z astronomią, stawianą w opozycji do astrologii. Najnowsze badania potwierdziły astronomiczne funkcje urządzenia, ale także wykazały, że mechanizm z Antikythery służył „nadnaturalnym” celom. Jak wierzono, dzięki temu specyficznemu modelowi Układu Słonecznego można było przewidzieć barwę przyszłych zaćmień, a była to rzecz, którą starożytni uważali za rodzaj przepowiedni.

– Szczerze mówiąc, nie jesteśmy do końca pewni, jak to interpretować, ale prawdopodobnie barwę zaćmienia starożytni Grecy traktowali jako omen. Niektóre kolory mogły zwiastować nadejście czegoś dobrego, inne kolory natomiast czegoś złego – mówił prof. Mike Edmunds, astrofizyk z Uniwersytetu w Cardiff, podczas specjalnej konferencji w Atenach. To prof. Edmunds przewodził zespołowi, który w 2006 roku opublikował w „Nature” trójwymiarową rekonstrukcję mechanizmu stworzoną przy zastosowaniu tomografu komputerowego.

Z kolei Alexander Jones, profesor historii starożytnej na Uniwersytecie Nowojorskim, uważa, że mechanizm z Antikythery zaciera granicę pomiędzy nauką a rzeczami nadprzyrodzonymi, ale mimo tego daje nam bezcenne spojrzenie na to, jak Grecy postrzegali świat przyrody.

– To nie było urządzenie badawcze, coś, czego astronom mógł użyć do obliczeń, a astrolog – ewentualnie do swoich prognoz, ale raczej coś, na podstawie czegoś można było uczyć o kosmosie oraz naszym miejscu w nim. Chciałbym widzieć w tym nawet coś więcej niż filozoficzne urządzenie instruktażowe – przekonywał podczas wspomnianej ateńskiej konferencji prof. Jones.

Opracowano na podstawie:
A Decade Of Work Has Decoded This Ancient Greek Astronomy "Computer"

Strona projektu: 
The Antikythera Mechanism Research Project