Dlaczego Mount Everest jest taki wysoki?
Mount Everest, znany również jako Czomolungma i Sagarmāthā, wznosi się na wysokość blisko 8849 metrów nad poziomem morza w łańcuchu górskim Himalajów. Znajduje się tam aż 10 z 14 ośmiotysięczników. To najwyższe na świecie pasmo górskie przecina z północy na południe rzeka, której bieg od dawna frapował naukowców.
Proces wypiętrzania Himalajów rozpoczął się około 50 milionów lat temu. Płyta indyjska napierała na płytę eurazjatycką, powodując wypiętrzenie mas skalnych na ich styku. Eskalacja tego procesu nastąpiła przed około 20 milionami lat temu. W tym samym czasie, gdy wypiętrzały się masywy Himalajów, część skał „wbijała się” pod nowo powstającym łańcuchem. Proces ten nie zakończył się, wciąż trwa, a himalajskie szczyty rosną. 30 września 2024 roku władze Nepalu i Chin na wirtualnej konferencji wspólnie ogłosiły nową wysokość Mount Everestu. Najwyższy szczyt świata jest wyższy od wcześniej obowiązującej wysokości (od 1955 roku) o 86 centymetrów i mierzy obecnie 8848,86 metrów nad poziomem morza.
Co ciekawe, najwyższy szczyt świata przewyższa o ponad 200 metrów dwa kolejne najwyższe szczyty. Geolodzy sugerują, że góra zawdzięcza część swojej wysokości dwóm starożytnym rzekom, które płynęły przez Himalaje, a następnie się. Nowe badania opisane w „Nature Geoscience” sugerują, że rzeka w Himalajach zmieniła bieg 89 000 lat temu, prowadząc do erozji i wypiętrzenia gór, które dały Mount Everestowi „zryw wzrostu”.
Rzeka Arun ma swoje źródła na północ od Himalajów, ale jej bieg szybko skręca na południe, przecina góry, a następnie łączy się z ogromną rzeką Kosi. Przez kilkadziesiąt lat naukowcy głowili się, dlaczego rzeka przecina najwyższe pasmo górskie. Jedną z możliwości, jaką brano pod uwagę, było przypuszczenie, że rzeka Arun była taka, zanim uformowały się Himalaje. Wielu geologów podejrzewa jednak, że Himalaje były pierwsze. Uważają oni, że Arun miała kiedyś inny bieg, rzeka erodowała przez góry, aż połączyła się z inną rzeką płynącą z północy. Tego rodzaju zdarzenie znane jest pod nazwą kaptażu, czyli przeciągnięcia rzeki. Arun płynie wąwozem o prawie pionowych ścianach – w przeciwieństwie do sąsiednich rzek – co sugeruje, że wąwóz jest stosunkowo młody. Naukowcy wykorzystali modele do symulacji zdarzenia kaptażu i erozja wzdłuż ścieżki rzeki wyjaśnia nietypowy kanał.
Jeśli Arun gwałtownie erodowała swój kanał, niosła ze sobą ogromne ilości osadów. Uwolniona z tej masy skorupa mogła powoli unosić się w górę. Naukowcy szacują, że dzięki temu Everest odbił się w górę od 15 do aż 50 metrów.
Przy szacowaniu długoterminowego tempa wypiętrzania tektonicznego i erozji, należy wziąć pod uwagę jeszcze dodatkowe czynniki – wydarzeń sejsmicznych – które mogły wpłynąć na wypiętrzanie poszczególnych rejonów. W 2015 roku trzęsienie ziemi o magnitudzie 7,8 w Nepalu spowodowało obniżenie się wielu himalajskich gór o około 1 metr. Dlatego należy sądzić, że w dłuższej perspektywie czasowej wiele dużych trzęsień ziemi mogło znacząco wpłynąć na wysokość gór.
Opracowano na podstawie:
A river’s new course may have given Mount Everest a ‘growth spurt’
Why Mount Everest is the world’s tallest mountain
