Przystanek nauka - portal Uniwesytetu Śląskiego w Katowicach

Po raz 34. wręczono nagrody Ig Nobla, będącego humorystycznym odpowiednikiem Nagrody Nobla. Jury docenia prace naukowe, które po tym jak nas rozbawią, skłaniają do refleksji. Wyróżnienia przyznawane są od 1991 roku w Massachusetts Institute of Technology w Cambridge.

Po czterech latach pandemii, podczas których ceremonia rozdania Ig Nobli odbywała się wyłącznie w formie online, wreszcie powrócono również do formuły stacjonarnej. 34. doroczna ceremonia wręczenia wyróżnień odbyła się w dużym pomieszczeniu wypełnionym publiką.

Tegoroczne nagrody przyznano w poniższych kategoriach.

• Pokojowa Nagroda – za publikację z 1960 roku, w której amerykański psycholog Burrhus Frederic Skinner (jeden z twórców behawioryzmu) przedstawiał eksperyment mający na celu zbadanie tego, czy możliwe jest umieszczenie żywych gołębi wewnątrz pocisków po to, by namierzać tor ich lotu. Idea ta była pokłosiem „Project Pigeon” – projektu realizowanego w ramach II wojny światowej, zgodnie z którym próbowano opracować bomby nakierowywane przez żywe gołębie. Za nieżyjącego już Skinnera nagrodę odebrała jego córka.
• Nagroda z botaniki – trafiła do dwóch badaczy: Jacoba White’a i Felipe’a Yamashita za odkrycie, że niektóre rośliny upodobniają się do sąsiadujących z nimi sztucznych roślin. Naukowcy w swej publikacji z 2022 roku nie byli w stanie stwierdzić przyczyn takiego zjawiska i konkretnych stojących za nim mechanizmów, jednak zauważyli, że proces zachodził u każdej badanej przez nich rośliny. Mimikrę obserwowano analizując ich liście.
• Nagroda z anatomii – przyznano ją francusko-chilijskiemu zespołowi naukowców, których interesowało czy włosy na głowach większości ludzi na północnej półkuli skręcają się w tym samym kierunku (zgodnie z ruchem wskazówki zegara albo nie) i czy podobnie dzieje się z włosami osób zamieszkujących półkulę południową. We wnioskach zawartych w publikacji z kwietnia 2024 roku badacze zwracają uwagę, że wciąż należy wnikliwie zbadać mechanizmy odpowiadające za sposób układania się włosów.
• Nagroda z medycyny – nagrodzona została świeża publikacja, bo z sierpnia tego roku. Troje europejskich naukowców wykazało, że fałszywe leki, które powodują bolesne skutki uboczne mogą być skuteczniejsze niż fałszywe leki, ale nie wywołujące równie przykrych dolegliwości. Eksperci zauważyli, że ich wnioski mogą znaleźć zastosowanie w zapewnianiu lepszych i bardziej optymalnych sposobów leczenia pacjentów.
• Nagroda z fizyki – nagrodę przyznano Jamesowi C. Liao za zademonstrowanie i wyjaśnienie zdolności pływackich martwego pstrąga. Publikacja, w której badacz zawarł swoje wnioski ukazała się równe 20 lat temu. Poczynione przez niego obserwacje dostarczyły interesujących wyjaśnień także na temat zachowań żyjących pstrągów.
• Nagroda z fizjologii – japoński zespół ekspertów w 2021 roku opublikował pracę, w której dowodził, że bardzo wiele ssaków jest zdolnych do oddychania przez odbyt. Sam tytuł ich tekstu sugeruje przyczynę, dla której takie rozwiązanie może być przydatne dla wielu organizmów – „Wentylacja dojelitowa ssaków łagodzi niewydolność oddechową”. Japończycy podkreślili, że odkrycie może też znaleźć zastosowanie we wspomaganiu natleniania pacjentów w stanie niewydolności oddechowej.
• Nagroda z prawdopodobieństwa – przyznana za pracę z ubiegłego roku, w której europejska grupa badaczy dowiodła zarówno w teorii jak i w praktyce (przeprowadzili aż 350 757 eksperymentów!), że moneta ma tendencję do lądowania na tej samej stronie, na której znalazła się początkowo.
• Nagroda z chemii – wręczona za pracę z 2022 roku, w której naukowcy oddzielali trzeźwe robaki od pijanych przy wykorzystaniu chromatografii, czyli metody służącej rozdzielaniu lub badaniu składu mieszanin związków chemicznych. Specjaliści zauważyli w publikacji, że ich unikalna metoda sprawdza się jako wszechstronny i wygodny system eksperymentalny do badania hydrodynamiki aktywnych polimerów.
• Nagroda z demografii – otrzymana przez Saula Justina Newmana za jego detektywistyczną pracę w celu odkrycia, że wielu mieszkańców słynnych miejsc uchodzących za sprzyjające długiemu życiu pochodzą z terenów, na których prowadzona była niechlujna dokumentacja narodzin i zgonów. Australijczyk opublikował swą pracę w 2019 roku. Wskazał w niej, że za nieścisłości często odpowiadały m.in. błędy urzędników ale i oszustwa emerytalne.
• Nagroda z biologii – wręczona za najstarszy w tegorocznym zestawieniu eksperyment, bo opisany w publikacji z 1939 roku. Nieżyjący już Fordyce Ely i William E. Petersen sprawdzali jak zareaguje krowa i gdzie rozleje się jej mleko po tym, jak eksploduje papierowa torba płosząca blisko stojącego za krową kota. Amerykanie wysunęli wniosek, że za wyrzut mleka odpowiada odruch warunkowy. Nagrodę odebrali córka oraz wnuk Ely’a.

Więcej informacji wraz z linkami do oryginalnych publikacji wyróżnionych Ig Noblem można znaleźć na stronie nagrody.