Niezwykłe odkrycie w Zbiorniku Goczałkowickim
Podczas badań prowadzonych w ramach projektu „Zintegrowany system wspomagający zarządzaniem i ochroną zbiornika zaporowego” (ZiZOZap) w Zbiorniku Goczałkowickim naukowcy odkryli kolonie słodkowodnych gąbek (Spongilla lacustris)
Słodkowodne gąbki są ważnym składnikiem ekosystemów. Pełnią rolę biofiltru poprawiającego jakość wody – oczyszczają wodę z zawiesin organicznych, stanowiących jeden ze składników ich pożywienia. Dzięki temu, że filtrują znaczne ilości wody, są także wskaźnikiem różnego rodzaju zanieczyszczeń. Odżywiają się, odfiltrowując z wody nanoplankton i mikroplankton (bakterie, wiciowce, okrzemki, bruzdnice i pierwotniaki) oraz martwe cząsteczki organiczne. Silny stres środowiskowy może doprowadzić do ich wyginięcia, a zmiany w ich morfologii mogą stanowić czuły wskaźnik jakości wody.
Gąbki należą do najstarszych organizmów wielokomórkowych (wyglądem bardziej przypominają rośliny niż zwierzęta). Dotąd poznano kilka tysięcy gatunków, z czego ponad sto występuje w wodach słodkich. W Polsce osiągają kilkadziesiąt centymetrów wysokości, a ich ktszałt dostosowujące się do podłoża. Ubarwienie gąbek zazwyczaj jest szarobrązowe lub żółtawe, zaś przy silnym naświetleniu – zielonkawe. Kolonie gąbek przybierają kształt krzewu, są przytwierdzone do podłoża. W Polsce gąbki zasiedlają zwykle płycizny. Gąbkami żywi się wiele bezkręgowców, np. skąposzczety.
Jezioro Goczałkowickie to sztuczny zbiornik wodny utworzony na Wiśle w 1956 roku. Zajmuje powierzchnię ok. 32 km kw. Zbiornik spełnia dwa podstawowe zadania. Pierwsze z nich to wykorzystywanie jego wód do zaopatrzenia ludności oraz przemysłu Górnego Śląska (woda z Wisły jest ujmowana przez Górnośląskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i przekazywana do dwóch stacji uzdatniania w Goczałkowicach i w Strumieniu, a następnie systemem rurociągów magistralnych przekazywana rejonowym odbiorcom). Zbiornik pełni również funkcję przeciwpowodziową.
Celem pracy zespołu badającego goczałkowickie gąbki jest znalezienie precyzyjnego i jednocześnie szybkiego sposobu na badanie ich wewnętrznej budowy. Wykorzystano do tego nowoczesne metody analizy mikrostruktur: mikroskopię skaningową (SEM) i mikrotomografię komputerową w połączeniu z innowacyjnymi metodami wstępnej obróbki próbek. Informacje na temat badań można znaleźć w pracy pt. „SEM-EDS and X-ray micro computed tomography…”, autorstwa dr Jagny Karcz, dr. Andrzeja Woźnicy, dr. Marcina Binkowskiego, dr Małgorzaty Kłonowskiej-Olejnik, dr. Tytusa Bernasia, mgr. Jerzego Karczewskiego i prof. zw. dr hab. Paweła Miguli – koordynatora projektu.
„Zintegrowany system wspomagający zarządzaniem i ochroną zbiornika zaporowego” (ZiZOZap) to strategiczny projekt badawczy zrzeszający wielu naukowców. Realizatorzy projektu to: Uniwersytet Śląski w Katowicach – koordynator projektu, Politechnika Krakowska im. T. Kościuszki w Krakowie, Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych w Katowicach, Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska PAN w Zabrzu.
Partnerzy strategiczni projektu: Górnośląskie Przedsiębiorstwo Wodociągów SA w Katowicach, Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Gliwicach. Partnerzy naukowi: NILU Polska Sp. z o.o. w Częstochowie, Instytut Ochrony Przyrody PAN w Krakowie, Zakład Ichtiobiologii i Gospodarki Rybackiej PAN w Gołyszu, Zakład Doświadczalny Gospodarki Stawowej PAN w Gołyszu oraz Ecoclima Serwis SJ w Katowicach. Szczegółowe informacje na temat projektu dostępne są na stronie: www.zizozap.pl.
