20 lat misji Mars Express
2 czerwca 2003 roku wystartowała misja Mars Express. Od czasu rozpoczęcia operacji naukowych w 2004 roku, Mars Express dostarczył zapierających dech w piersiach widoków Marsa w trzech wymiarach, wykonał kompletną mapę składu chemicznego atmosfery, zbadał księżyc Marsa Fobosa i prześledził historię wody na Czerwonej Planecie, wykazując, że Mars kiedyś miał warunki środowiskowe, które mogły być wystarczające dla powstania życia.
Sonda Europejskiej Agencji Kosmicznej wystartowała 2 czerwca 2003 roku z kosmodromu Bajkonur w Kazachstanie. Była to pierwsza misja ESA na tej planecie. W jej skład wchodził orbiter Mars Express Orbiter (MEO) oraz lądownik Beagle 2. Osadzenie Beagle 2 na powierzchni planety, które podjęto 25 grudnia 2003 roku, nie powiodło się, a lądownik został uznany za stracony. 16 stycznia 2015 roku ESA ogłosiła jednak, że lądownik został odnaleziony na zdjęciach wysokiej rozdzielczości wykonanych przez sondę Mars Reconnaissance Orbiter. Okazało się, że znajduje się w zaplanowanej do lądowania okolicy, z częściowo otwartymi panelami, co prawdopodobnie było przyczyną zerwania kontaktu z Beagle 2. Na zdjęciach miejsca lądowania zauważono również spadochron i osłonę, co wskazuje, że samo lądowanie przebiegło pomyślnie. Od tego momentu misja Mars Express opiera się wyłącznie na orbiterze krążącym wokół Czerwonej Planety. Jego celem było wykorzystanie swojego punktu obserwacyjnego do zbadania marsjańskiej atmosfery i klimatu, odkrycia struktury, mineralogii i geologii planety oraz poszukiwania śladów wody na powierzchni. W tym celu misja została wyposażona w pakiet najnowocześniejszych ośmiu instrumentów, umożliwiających badanie powierzchni, podpowierzchni, atmosfery i nie tylko.
Mars Express przebywa w przestrzeni kosmicznej już od dwóch dekad, pomimo planowanego początkowo czasu pracy wynoszącego zaledwie jeden rok marsjański, czyli 687 ziemskich dni. W tym czasie udało mu się osiągnąć wcześniej wymienione cele i ujawnić mnóstwo nowych informacji na temat Marsa, co czyni go niezaprzeczalnie jedną z najbardziej udanych misji, jakie kiedykolwiek wysłano na Czerwoną Planetę. Orbiter przebył 1,1 miliarda kilometrów podczas ponad 24 000 orbit Marsa. Od 20 lat obrazuje powierzchnię Marsa, mapuje jego minerały, identyfikuje skład i cyrkulację jego rozrzedzonej atmosfery, bada jego skorupę i analizuje, w jaki sposób różne zjawiska oddziałują na siebie w marsjańskim środowisku. Kamera wysokiej rozdzielczości znajdująca się na pokładzie sondy (High Resolution Stereo Camera, HRSC) odpowiedzialna za te obrazy, ujawniła wiele ciekawych informacji na temat różnorodnych cech powierzchni Marsa. Jej obrazy pokazują wszystko: od wyrzeźbionych przez wiatr grzbietów i wąwozów, przez zapadliska na zboczach kolosalnych wulkanów, po kratery uderzeniowe, uskoki tektoniczne, kanały rzeczne i starożytne baseny lawy.
20 lat obserwacji z Mars Express ugruntowało nasz obraz Marsa jako planety niegdyś nadającej się do zamieszkania, z cieplejszymi i wilgotniejszymi epokami, które mogły być oazami dla starożytnego życia. Jest to ogromna zmiana w stosunku do poprzedniego poglądu, według którego planetę widziano jako wiecznie zimny i suchy świat. Mars Express zidentyfikował i zmapował oznaki dawnej wody na planecie – od minerałów, które tworzą się tylko w obecności wody, po wykute w wodzie doliny, systemy wód gruntowych i stawy czające się pod ziemią – i prześledził jej wpływ i rozpowszechnienie w marsjańskiej historii. Sonda zajrzała głęboko w marsjańską atmosferę, mapując, w jaki sposób gazy (woda, ozon, metan) są rozprowadzane i uciekają w przestrzeń kosmiczną, a także obserwując, jak pył jest wzbijany z powierzchni w powietrze. Misja widziała gigantyczne burze pyłowe pochłaniające planetę, tworząc znajome chmury podobne do tych, które widzimy na Ziemi, i śledziła rzadkie zorze ultrafioletowe.
Orbiter zaobserwował oznaki niedawnego i epizodycznego wulkanizmu i tektoniki oraz zbadał unikatowe cechy powierzchni planety, mapując 98,8% Marsa i tworząc tysiące trójwymiarowych obrazów kraterów uderzeniowych, kanionów (w tym systemu Valles Marineris), lodowych biegunów planety, ogromnych wulkanów i nie tylko. Sonda zbadała wewnętrzny księżyc Marsa, Fobosa, z niespotykaną dotąd szczegółowością – przechodząc nawet 45 km od jego powierzchni – i obserwowała mniejszy księżyc Marsa, Deimosa, podczas jego podróży przez Układ Słoneczny.
Oprócz skupiania się na własnym badaniu Czerwonej Planety, Mars Express wspierał wiele innych misji, które szukały odpowiedniego miejsca do lądowania, podróżując na planetę, komunikowały się ze stacjami naziemnymi na Ziemi lub lądowały na powierzchni Marsa. Wsparcie misji dla eksploracji Marsa jest dalekie od zakończenia. Ponieważ misja została przedłużona co najmniej do końca 2026 roku, umożliwi to sondzie Mars Express wsparcie kierowanej przez JAXA misji Mars Moons eXploration (MMX) po jej przybyciu w 2025 roku. Możemy zatem spodziewać się jeszcze wielu pięknych i wnikliwych zdjęć Marsa w nadchodzących latach.
Opracowano na podstawie:
20 years and counting: Mars Express in number
Mars Express
Więcej o misji Mars Express można przeczytać w artykule: Tysiąc tygodni misji Mars Express
