Homo sapiens, czyli człowiek który umiał się dostosować

Co to znaczy być człowiekiem? Kiedy i w jaki sposób człowiek odróżniał się od pozostałych zwierząt? Paleontologiczne i archeologiczne próby odpowiedzi na to pytanie najczęściej obracają się wokół tych samych spraw: badaniu pierwszych śladów sztuki, języka albo zdolności technicznych. Ostatnio jednak badacze coraz częściej sugerują, że warto by było zwrócić większą uwagę na środowiskową wyjątkowość historii gatunku Homo sapiens.

04.02.2019Aktualizacja: 14.02.2019Opublikował: RK

Najnowsze badania, opublikowane w czasopiśmie „Archaeological Research in Asia”, zbierają naszą paleontologiczną wiedzę na temat rozproszenia się człowiekowatych wzdłuż i wszerz południowowschodniej Azji oraz Oceanii w okresie plejstocenu, a dokładnie od 1,25 miliona do 12 tysięcy lat temu. Z takiego przeglądu wyłania się bardzo wyraźny obraz. Homo sapies był niezwykle sprawny w eksploatacji zróżnicowanych, często ekstremalnych warunków środowiskowych. Różni się tym zdecydowanie od wszystkich pozostałych taksonów z rodziny Homo. Z tej perspektywy okazuje się, że to, co określa bycie człowiekiem to przede wszystkim zdolność do przystosowania się.

Prawdopodobne jest, że to właśnie ta cecha, a nie zdolność do wytwarzania narzędzi albo do tworzenia abstrakcyjnego kodu językowego, sprawiła, że właśnie nasz gatunek przetrwał próbę czasu w intensywnie zmieniającym się świecie plejstocenu.

Autorzy publikacji to paleontolodzy i archeolodzy z Instytutu Maxa Plancka (Max Planck Institute for the Science of Human History). Ich praca koncentrowała się na przedstawicielach gatunków Homo przemieszczających w pobliżu tak zwanej linii Moviusa, czyli domniemanej granicy między dwoma kulturami wytwarzania narzędzi w plejstocenie. Pierwsza, zwana kulturą aszelską, obejmować miała Afrykę, Europę południową, część zachodniej Azji i subkontynent indyjski. Charakteryzowała się znacznie wyższą jakością wyrobu narzędzi niż druga, wychodząca na północ i wschód od Linii Moviusa. Chociaż współczesne badania podważyły kompletność i ostateczność tak wyraźnego podziału, to zdaniem autorów właśnie w tej przestrzeni możemy zdobyć wiele przydatnych informacji na temat tego, w jaki sposób nasi przodkowie i ich kuzyni kolonizowali różnorodne tereny i środowiska.

Jak wyjaśnia dr Noel Amano, zooarcheolog i współautor badań, o tym, jakie nowe lub ulepszone zdolności przystosowawcze pojawiały się w danym miejscu i czasie, dowiedzieć się możemy z wielu biogeochemicznych śladów, także tych, które nie są typowymi pozostałościami twórczości człowieka. Badacz wymienia między innymi ślady nagromadzenia zwierząt albo pozostałości roślin wykorzystywanych przez homininów przybyłych w określone miejsce. Zestawienie tych danych z danymi dotyczącymi występowania konkretnego gatunku czy rodzaju otwiera przed nami zupełnie nową perspektywę.

Obszar południowowschodniej Azji jest szczególnie wdzięczny dla tego typu badań porównawczych. W okresie plejstocenu na tym obszarze obok Homo sapiens występowało wiele innych homininów, takich jak Homo erectus czy Homo floresiensis, zwany Hobbitem. O ile jednak, jak pokazują autorzy badań, pozostałe gatunki trzymały się wyłącznie okolic rzek i jezior, to Homo sapiens zmieniał swoje przyzwyczajenia, dostosowując się do życia w lesie tropikalnym, na terenach o bardzo ograniczonym występowaniu fauny, w środowiskach górskich i nadmorskich.

Badania źródłowe: Plastic pioneers: Hominin biogeography east of the Movius Line during the Pleistocene, “Archaeological Research in Asia”, 25.01.2019. https://doi.org/10.1016/j.ara.2019.01.003

Opracowano na podstawie artykułu Humans colonized diverse environments in Southeast Asia and Oceania during the Pleistocene opublikowanego na stronie internetowej Max Planck Institute for the Science of Human History.