Czekała na lot w kosmos 60 lat
W latach 60. XX wieku znalazła się w projekcie Mercury 13, nie poleciała jednak w kosmos. Udało się to dopiero 20 lipca 2021 roku na pokładzie New Shepard. 82-letnia Wally Funk została zaproszona do misji komercyjnej przez miliardera Jeffa Bezosa.
Program Mercury był pierwszym amerykańskim programem załogowych lotów kosmicznych, mającym na celu wyniesienie astronautów na orbitę okołoziemską. Realizowany był w latach 1958–1963 początkowo przez NACA, a później przez nowo powstałą agencję NASA. Projekt był częścią planu wyścigu w kosmos, w którym USA konkurowało oczywiście z ZSRR, dlatego najistotniejsze było jak najszybsze wysłanie na orbitę Ziemi pierwszego Amerykanina.
20 lutego 1962 roku odbył się pierwszy w historii amerykański orbitalny lot kosmiczny (Mercury 6). W ramach tej misji astronauta John Glenn trzykrotnie okrążył kulę ziemską, po czym kapsuła Friendship 7 bezpiecznie wodowała. W misji wykorzystano rakietę Atlas D. Drugi w historii amerykański orbitalny załogowy lot kosmiczny odbył się 24 maja 1962 roku (Mercury 7). Kapsuła statku pilotowana przez astronautę Scotta Carpentera wykonała trzy okrążenia Ziemi, po czym bezpiecznie wodowała na Oceanie Atlantyckim. 3 października 1962 roku w ramach misji Mercury 8 kapsuła statku pilotowana przez astronautę Waltera Schirrę po wykonaniu prawie sześciu okrążeń globu ziemskiego wodowała na Oceanie Spokojnym. Ostatni lot programu w ramach misji Mercury 9 odbył się 15 maja 1963. Pilotem był Gordon Cooper – ósmy człowiek, który znalazł się w kosmosie.
W ramach programu Mercury wykonano kilkanaście lotów bezzałogowych, cztery loty z małpami na pokładzie, dwie misje suborbitalne (Mercury 3 i 4) oraz cztery loty orbitalne (Mercury 6, 7, 8 i 9). Loty w ramach misji Mercury 10, 11 i 12 odwołano.
We wszystkich lotach udział wzięli wyłącznie mężczyźni. W projekcie nie brano pod uwagę kobiet w roli astronautek. Były jednak wówczas kobiety, które mogły zakwalifikować się do programu astronautów NASA – nieustraszone pilotki, posiadające wszelkie kwalifikacje i doświadczenie, aby móc konkurować z mężczyznami, a w niektórych przypadkach nawet przewyższające ich umiejętnościami i wiedzą. Nie wzięto ich pod uwagę wyłącznie z powodu płci. Tak narodził się projekt Mercury 13 finansowany ze środków prywatnych (początkowo nazywany był First Lady Astronaut Trainees lub FLATs). W programie znalazło się początkowo 25 kobiet, później jeszcze 19. W sumie 13 kobiet przeszło pomyślnie wszystkie teksty, takie jakie zaliczyli astronauci wybrani przez NASA 9 kwietnia 1959 roku do projektu Mercury. Testy przeprowadzał William Randolph Lovelace II, były chirurg lotniczy, a później przewodniczący Specjalnego Komitetu Doradczego ds. Nauk Przyrodniczych NASA, który pomógł opracować testy dla męskich astronautów NASA. Pierwszą kobietą, która poddała się testom i przeszła je pozytywnie, była znakomita pilotka Geraldyn „Jerrie” Cobb. Wśród pozostałych niedoszłych astronautek znalazły się także: Myrtle Cagle, bliźniaczki Janet Dietrich i Marion Dietrich, Wally Funk, Sarah Gorelick (wcześniej Ratley), Jane „Janey” Briggs Hart, Jean Hixson, Rhea Woltman, Gene Nora Stumbough (wcześniej Jessen), Irene Leverton, Jerri Sloan (wcześniej Truhill) i Bernice Steadman. Najstarszą kandydatką była Jane Hart (41 lat), matka ośmiorga dzieci, najmłodszą – Wally Funk (23 lata).
W latach 60. niektóre z nich lobbowały w Białym Domu i Kongresie, aby włączyć kobiety do programu astronautów, pisały m.in. do prezydenta Johna F. Kennedy'ego i odwiedziły wiceprezydenta Lyndona B. Johnsona. Wreszcie 17 i 18 lipca 1962 roku Victor Anfuso zwołał publiczne przesłuchania przed specjalną podkomisją Komisji Nauki i Astronautyki Izby Reprezentantów. Co istotne, przesłuchania dotyczyły możliwości dyskryminacji ze względu na płeć na dwa lata przed uchwaleniem Ustawy o Prawach Obywatelskich z 1964 roku, która czyniła takie działania nielegalnymi. Przedstawiciele NASA George Low i astronauci John Glenn i Scott Carpenter zeznali, że zgodnie z kryteriami selekcji NASA kobiety nie mogą kwalifikować się jako kandydatki na astronautów. Stwierdzili, że NASA wymagała, aby wszyscy astronauci byli absolwentami programów pilotażu wojskowych odrzutowców i mieli stopnie inżynierskie, chociaż John Glenn przyznał, że został przydzielony do projektu Mercury NASA bez uzyskania wymaganego stopnia naukowego. W 1962 roku kobiety nie miały wstępu do szkół szkoleniowych Sił Powietrznych USA, więc żadna Amerykanka nie mogła zostać pilotem testowym wojskowych odrzutowców. Mimo to, kilka kobiet związanych z projektem Mercury 13 było zatrudnionych jako cywilne pilotki testowe, a wiele z nich miało na koncie znacznie więcej wylatanych godzin niż kandydaci na astronautów płci męskiej (choć nie w odrzutowcach o wysokich osiągach, jak mężczyźni). NASA odmówiła rozważenia przyznania ekwiwalentu godzin spędzonych w samolotach śmigłowych. Chociaż niektórzy członkowie podkomisji przychylnie odnosili się do argumentów kobiet, z powodu różnicy w akceptowanym doświadczeniu, działanie nie przyniosło rezultatu. Asystentka wykonawcza wiceprezydenta Lyndona Johnsona, Liz Carpenter, napisała list do administratora NASA Jamesa E. Webba, kwestionując te wymagania, ale zirytowany Johnson go nie wysłał. Clare Boothe Luce, amerykańska pisarka, polityczka i ambasadorka USA we Włoszech, napisała artykuł do magazynu „Life”, w którym nagłaśniała temat kobiet w projekcie lotów kosmicznych i krytykowała NASA za nieuwzględnienie ich jako astronautów.
Dlaczego program został zakończony? Finansowanie projektu nie było problemem, ponieważ program FLATs był finansowany prywatnie przez Jacqueline „Jackie” Cochran, pilotkę i pionierkę lotnictwa kobiecego. Program został zatrzymany z powodu niemożliwości dokonania trzeciej fazy testów kobiet. Lovelace miał możliwość przeprowadzenia w swojej klinice wyłącznie badań fizycznych i medycznych. Trzecia faza testów, która obejmowała symulacje kosmiczne, wymagała użycia obiektów wojskowych. Rząd USA nie zezwolił jednak Lovelace’owi na użycie sprzętu wojskowego do testowania kobiet, gdyż NASA w tym czasie nie miała zamiaru wysyłać ich w kosmos, ani nawet uważać za kandydatki na astronautów.
Kobiety z Mercury 13 nie były zatem częścią programu astronautów NASA i nigdy żadna z nich nie poleciała w kosmos. Z wyjątkiem jednej osoby. Jedna z tej trzynastki, pilotka Wally Funk w wieku 82 lat została wystrzelona w kosmos podczas lotu suborbitalnego na pokładzie New Shepard firmy Blue Origin Jeffa Bezosa, który odbył się 20 lipca 2021 roku, co czyni ją najstarszą osobą, która kiedykolwiek poleciała w kosmos.
Opracowano na podstawie:
'Mercury 13' pilot Wally Funk will carry 60 years of history to space on Blue Origin flight
Lovelace’s Woman in Space Program
