Ćwierćwiecze użytkowania teleskopu Hubble’a

25 lat temu, 24 kwietnia 1990 roku, w ramach misji STS-31 prom kosmiczny Discovery wyniósł na orbitę okołoziemską kosmiczny teleskop Hubble’a – jeden z najważniejszych przyrządów w historii astronomii

28.01.2015Aktualizacja: 06.05.2015Opublikował: TP

Patronem teleskopu jest amerykański astronom Edwin Hubble, który w 1929 roku odkrył zjawisko rozszerzania się Wszechświata. Razem z teleskopami Comptona, Chandra oraz Spitzera tworzy program Great Observatories. Jest też jedynym serwisowanym przez astronautów w przestrzeni kosmicznej.

Efekty naukowe i dane uzyskane dzięki funkcjonowaniu teleskopu są nie do przecenienia. Do najważniejszych należą:

dokładniejszy pomiar odległości od Cefeid (gwiazd nawet do 10 razy jaśniejszych od Słońca), dzięki czemu można było precyzyjniej oszacować stałą Hubble’a, określającą tempo rozszerzania się Wszechświata;
odkrycie, że powyższy proces ma charakter przyspieszający, a nie jak powszechnie sądzono zwalniający;
udowodnienie powszechnego występowania czarnych dziur w centrach sąsiednich galaktyk;
zdjęcia Jowisza po upadku nań fragmentów komety Shoemaker-Levy 9 w lipcu 1994 roku;
udowodnienia istnienia planet pozasłonecznych krążących wokół gwiazd przypominających Słońce;
zdjęcia galaktyk odległych o miliardy lat świetlnych, w tym Ekstremalnie Głębokie Pole Hubble’a – najdalej sięgające (13,2 mld lat świetlnych) zdjęcie astronomiczne jakie wykonano do tej pory w świetle widzialnym.

Zanim teleskop zrewolucjonizował naszą wiedzę o kosmosie, jego twórcy na przestrzeni lat borykali się z licznymi problemami. Co prawda, już w 1946 roku Lyman Spitzer forsował w środowisku astrofizyków tezę o wyższości pozaziemskiego obserwatorium, ale dopiero powodzenie misji satelity OAO-2 w ramach Orbitalnych Obserwatoriów Astronomicznych pchnęło NASA na przełomie lat 60. i 70. do wcielenia w życie projektu LST (Wielkiego Teleskopu Kosmicznego). Jednak już w 1974 Kongres USA, pod naciskiem prezydenta Geralda Forda, zakwestionował budżet przedsięwzięcia, stąd też konieczność podjęcia współpracy z Europejską Agencją Kosmiczną (ESA), która zadeklarowała pomoc finansową w zamian za gwarancję przynajmniej 15% czasu obserwacji dla europejskich astronomów. Na początku lat 80. ochrzczono teleskop nazwiskiem Hubble’a, a datę wystrzelenia ustalono na rok 1983. Niestety, cała dekada upłynęła pod znakiem opóźnień wynikających z problemów z wytworzeniem właściwego zwierciadła, które miało być wypolerowane z dokładnością do 10 nanometrów (1/65 długości światła czerwonego). Co więcej, zaraz po zainstalowaniu teleskopu na orbicie okołoziemskiej okazało się, że i tak zwierciadło ma niewłaściwy profil, i rozważano nawet sprowadzenie przyrządu na Ziemię. Zdecydowano się jednak na serwisowanie w przestrzeni kosmicznej – pierwsza misja naprawcza odbyła się w 1993 roku (przywrócono wtedy pierwotne parametry urządzenia). Kolejne cztery wykonano do roku 2009, a ostatnia z nich była opóźniona ze względu na katastrofę promu Columbia w 2004. Poczynione wtedy naprawy powinny umożliwić sprawne funkcjonowanie teleskopu nawet do 2020 roku.

Początkowo koszt całego projektu miał wynieść 400 mln dolarów, ale samo jego skonstruowanie pochłonęło 2,5 mld. Ostatecznie NASA wydała 4,5-6 mld dolarów, a strona europejska wyłożyła 593 mln euro.

Więcej zdjęć z teleskopu Hubble’a na stronie: spacetelescope.org