10 najstarszych wciąż używanych języków świata
Z ewolucją języków jest jak z ewolucją biologiczną – zachodzi stopniowo, z pokolenia na pokolenie i nigdy nie ma jednego punktu krytycznego, do którego istnieje jeden język, a od którego istnieje już język inny. Dlatego też niemożliwym jest stwierdzenie, czy dany język jest rzeczywiście starszy niż inny. Język – jako narzędzie komunikacji – liczy sobie przecież tyle lat, ile sama ludzkość.
Hebrajski: Język hebrajski to ciekawy przypadek, ponieważ właściwie wyszedł z użytku ok. 400 roku n.e., ale diaspora żydowska przechowała go jako język liturgiczny. Począwszy od nasilenia się ruchu syjonistycznego na przestrzeni XIX i XX wieku hebrajski przeszedł proces odrodzenia aż do uzyskania statusu oficjalnego języka Państwa Izraela. Nowożytny hebrajski różni się oczywiście od biblijnego hebrajskiego, ale jego rodzimo użytkownicy są w stanie czytać Stary Testament i inne powiązanie z nim teksty. Nowożytny hebrajski wykazuje mnóstwo wpływów języka jidysz, a to dlatego, że właśnie język Żydów aszkenazyjskich powstały na bazie dialektu średnio-wysoko-niemieckiego (Mittelhochdeutsch) z dodatkiem elementów hebrajskich, słowiańskich i romańskich był pierwszym językiem mówionym najwcześniejszych użytkowników nowożytnego hebrajskiego.
Tamilski: Tym językiem z grupy południowej drawidyjskiej rodziny językowej posługuje się ok. 75 milionów ludzi w Sri Lance, Singapurze oraz indyjskim stanie Tamilnadu – wszędzie tam ma status języka oficjalnego. Jest jedynym językiem klasycznym, który przetrwał do współczesności: najstarsze znane inskrypcje w języku tamilskim sięgają III stulecia przed Chrystusem, a w mowie język ten jest od tamtych czasów wciąż żywy, w przeciwieństwie do innego języka z tamtych stron – sanskrytu (klasycznego języka z rodziny indoeuropejskiej), który wyszedł z powszechnego użycia ok. roku 600, stając się językiem ceremonii religijnych w hinduizmie. Tamilski jest teraz obecnie 20. językiem świata od względem liczby użytkowników. Przy tej okazji warto rozprawić się z jednym z najczęściej powielanych błędów faktograficznych: otóż nieprawdą jest, że największym narodem, który nie ma własnego państwa, są Kurdowie. Liczniejsi są właśnie Tamilowie – ok. 75 milionów (w tym ponad 60 mln w Indiach oraz ponad 3 mln w Sri Lance, gdzie walczyli o uniezależnienie północy Cejlonu od dominującej na południu syngaleskiej większości) oraz indoaryjscy Sindhowie, których populację szacuje się na ok. 40 milionów (w tym prawie 36 mln w Pakistanie oraz prawie 4 mln w Indiach). Naród kurdyjski liczy 32 miliony osób i w tej klasyfikacji zajmuje miejsce trzecie.
Litewski: Zdecydowana większość języków, którymi porozumiewają się Europejczycy, należy do rodziny indoeuropejskiej. Jej różnicowanie się na poszczególne grupy i języki rozpoczęło się prawdopodobnie ok. 3500 lat p.n.e. W konsekwencji wiele z języków stopniowo utraciło cechy charakterystyczne dla domniemanego języka praindoeuropejskiego (PIE). Zaskakująco dużo z tego rekonstruowanego języka wyjściowego zachował – a przynajmniej tak się przypuszcza – język litewski z bałtyckiej grupy językowej (niektórzy językoznawcy ze względu na podobieństwo gramatyk łączą ją z grupa słowiańską w tzw. podrodzinę bałtosłowiańską). Pod względem gramatycznym i fonetycznym litewski utrzymał z PIE więcej niż jakikolwiek spokrewniony z nim język, dlatego sądzi się, że język litewski może być jednym z najstarszych języków świata.
Farsi: To inna nazwa języka perskiego, którego używa się dzisiaj w Iranie, Afganistanie oraz Tadżykistanie. Farsi i nowożytny perski to właściwie synonimy: farsi to bezpośredni następca języka staroperskiego, czyli języka urzędowego imperium perskiego, nowożytny język perski przybrał natomiast obecną formę ok. 800 roku n.e. i od tamtego czasu uległ tylko nieznacznym modyfikacjom, znacznie mniejszym niż większość nowożytnych języków. Współczesnemu obywatelowi Iranu łatwiej jest przeczytać napisany w farsi tekst sprzed tysiąca lat niż współczesnemu Anglikowi dzieła Szekspira w oryginale!
Islandzki: Islandzki to kolejny język z rodziny indoeuropejskiej, tym razem z północnej podgrupy języków germańskich. Wiele z języków germańskich uprościło struktury (np. w języku angielskim próżno szukać kategorii gramatycznej przypadku), ale islandzki pozostał pod tym względem bardzo konserwatywny i zachował mnóstwo nietypowych elementów systemu językowego, a nie zmieniły tego nawet rządy duńskie trwające nieco ponad pięć stuleci. Język przywieziony przez nordyckich osadników jest prawie nietknięty i dlatego współcześni Islandczycy bez problemów poradzą sobie z lekturą sag i eposów staroislandzkich.
Macedoński: Słynni bizantyjscy misjonarze Cyryl i Metody na bazie dialektów słowiańskich z okolic Salonik skodyfikowali w IX wieku język staro-cerkiewno-słowiański (SCS) jako język literacki Słowian i stworzyli dla niego alfabet – tzw. głagolicę, później przekształconą w cyrylicę, służącą do zapisu m.in. języków wschodnio- i południowosłowiańskich. Najbardziej zbliżonym do SCS językiem używanym współcześnie jest język macedoński, czyli urzędowy język Byłej Jugosłowiańskiej Republiki Macedonii1 utworzonej w 1992 roku po rozpadzie Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugosławii. Język macedoński dzieli z językiem bułgarskim wiele cech, które nie występują w innych językach słowiańskich, dlatego niektórzy językoznawcy nie uznają go za odrębny język, a jedynie za dialekt (czyli odmianę) języka bułgarskiego.
Baskijski: Język używany przez Basków mieszkających po obu stronach Pirenejów, zarówno we Francji, jak i w Hiszpanii, to wciąż jedna z największych lingwistycznych zagadek. Jest językiem izolowanym, tzn. zupełnie niespokrewnionym z żadnym innym językiem, a przez dekady upadały kolejne językoznawcze teorie na temat jego możliwych powiązań. Pewne jest tylko to, że baskijskim porozumiewano się w dolinach i na szlakach pirenejskich na długo, zanim pojawiły się w tym rejonie wywodzące się z łaciny języki romańskie.
Fiński: Najstarsze zabytki fińskiego języka pisanego pochodzą dopiero z XVI wieku, ale jego dzieje języka sięgają oczywiście znacznie dalej. To jeden z nielicznych języków używanych w Europie, a nienależący do rodziny indoeuropejskiej: fiński, podobnie jak węgierski i estoński, należy do grupy ugrofińskiej2, w skład której wchodzą też języki ludów zamieszkujących Syberię, m.in. język maryjski, mordwiński, komi czy udmurcki. Mimo tego fiński zawiera wiele zapożyczeń od przedstawicieli innych grup językowych. Co ciekawe, słowa te mają w fińskim formy bardziej pierwotne niż te, w których zachowały się w językach bazowych, np. kuningas, czyli ‘król’, pochodzi od staroniemieckiego *kuningaz3 – wyrazu, który nie funkcjonuje już we współczesnym języku niemieckim. Z kolei aiti, czyli ‘matka’, to słowo zaczerpnięte z martwego już języka gockiego.
Gruziński: Cały Kaukaz to dla lingwistów nieprzebrane źródło materiału badawczego. Główne języki trzech położonych tam państw, czyli Armenii, Azerbejdżanu i Gruzji, reprezentują trzy różne rodziny językowe, odpowiednio – indoeuropejską (język ormiański lub armeński sam w sobie stanowi osobną grupę w jej obrębie), ałtajsko-uralską oraz kartwelską. Język gruziński jest największym przedstawicielem tej ostatniej i jednocześnie jedynym językiem Kaukazu, który posiada tradycję literacką sięgającą średniowiecza. Wyjątkowy i piękny pod względem graficznym jest także gruziński alfabet, szacuje się, że do zaadaptowania jego znaków z alfabetu aramejskiego doszło w III wieku po Chrystusie. Języki kartwelskie nie są językową samotną wyspą na wzór izolowanego baskijskiego, ale do tej rodziny należą jedynie cztery (łącznie z gruzińskim) języki, którymi posługuje się łącznie tylko 5 milionów użytkowników. Choć podobnie jak baskijski nie są one spokrewnione z żadnym innym językiem.
Irlandzki (irlandzki gaelicki, iryjski): Pomimo tego, że dzisiaj irlandzkiego używa tylko niewielka liczba rodowitych mieszkańców Szmaragdowej Wyspy, język ten ma bardzo długą historię. Irlandzki to przedstawiciel indoeuropejskiej grupy celtyckiej (i jej wyspiarskiej gałęzi), którym posługiwała się ludność Wysp Brytyjskich przed przybyciem plemion germańskich. Z irlandzkiego gaelickiego wyrosły szkocki gaelicki oraz język manx (język mieszkańców Wyspy Man4). Podczas gdy cała zachodnia Europa przełomu starożytności i średniowiecza mówiła „po swojemu”, ale zapisywała literaturę po łacinie, użytkownicy irlandzkiego także pisali w tym języku.
________________________________________
1 Który trzeba odróżnić od helleńskiego języka staromacedońskiego używanego w greckiej prowincji Macedonia.
2 Języki ugrofińskie należą do rodziny uralskiej, czasem łączonej z rodziną ałtajską w tzw. ligę uralsko-ałtajską.
3 Gwiazdka (*) przed wyrazem oznacza jego formę zrekonstruowaną.
4 Ned Maddrell, ostatnia osoba posługująca się językiem manx jako ojczystym, zmarł w 1974 roku.
Opracowano na podstawie artykułu „The 10 Oldest Languages Still Spoken In The World Today” opublikowanego na portalu The Culture Trip
