Przystanek nauka - portal Uniwesytetu Śląskiego w Katowicach

Tatry to jedyny w Polsce obszar o charakterze alpejskim. Z powodu utrudnionej dostepności i trudnych warunków życia, przez stulecia był słabiej zagospodarowany przez człowieka niż inne regiony naszego kraju. Jednak z momentem wkroczenia ludzi w Tatry ich przyroda zaczęła ulegać stopniowemu niszczeniu. Początkowo negatywny wpływ człowieka był niewielki, ale od XIX wieku eksploatacja Tatr była coraz intensywniejsza. Głównymi czynnikami zagrożeń były: przemysł, pasterstwo, rabunkowa gospodarka leśna, gospodarka łowiecka i zarybianie obcymi gatunkami ryb. Tatry to jedyne w Polsce miejsce, gdzie żyją kozice i świstaki. Żaden z polskich parków narodowych ani regionów geograficznych nie posiada też tak swoistej flory. Dla ok. 200 gatunków roślin naczyniowych Tatry są jedynym miejscem występowania w naszym kraju.

Historia

Konieczność ochrony tego unikatowego miejsca zaczęła dojrzewać już pod koniec XIX wieku. W 1868 roku Wysoki Sejm Galicyjski uchwalił ustawę „względem zakazu łapania, wytępiania i sprzedawania zwierząt alpejskich, właściwym Tatrom, świstaka i dzikich kóz”. Utworzone w 1873 roku Towarzystwo Tatrzańskie rozszerzyło ochronę także na niektóre rośliny: szarotkę alpejską, cisa i limbę. Z jego też inicjatywy utworzono Towarzystwo Ochrony Tatr Polskich, które rozpoczęło zbiórkę pieniędzy na wykup Tatr z rąk prywatnych i utworzenie parku narodowego. Wykupiono ok. 1000 ha. Wykup prowadził też Skarb Państwa. Przedsięwzięcie tworzenia parku narodowego zahamowali technokraci, dla których park był przeszkodą w rozbudowie infrastruktury turystycznej, mimo to zarządzeniem Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z 26 czerwca 1939 roku utworzono szczególną jednostkę organizacyjną Lasów Państwowych „Park Przyrody w Tatrach”, w celu „utrzymania tatrzańskiej flory i fauny oraz ochrony wszelkich innych form przyrody ze względów naukowych, estetycznych, historycznych, pamiątkowych”. Po II wojnie światowej kontynuowano starania w celu utworzenia w Tatrach parku narodowego. Znacjonalizowano własność rodziny Uznańskich obejmującą ponad połowę polskich Tatr. Z różnych powodów (głównie własnościowych, finansowych) idea parku narodowego nie mogła być przez dziesięciolecia zrealizowana. Zrealizowaną ją dopiero w 1954 roku. Na utworzenie Tatrzańskiego Parku Narodowego (TPN) polskie Tatry musiały czekać sześć lat dłużej niż Tatry Słowackie. Ochroną parkową objęto wówczas cały obszar górski i otulinę na Podhalu. W chwili utworzenia parku Tatry były zdewastowane, liczebność dzikich ssaków była niska, a drzewostan był w opłakanym stanie.

Charakterystyka Tatr

Powierzchnia Tatr wynosi ok. 785 km², z czego 175 km² przypada na Tatry Polskie, reszta na Tatry Słowackie. Tatry dzielą się na: Tatry Wysokie, Tatry Zachodnie i Tatry Bielskie (te ostatnie tylko na Słowacji). Tatry zaliczane są do gór orogenezy alpejskiej. Ich trzon stanowią skały krystaliczne z granitem, który w niektórych miejscach pokryty jest dolomitem i wapieniem, z licznymi jaskiniami i innymi zjawiskami krasowymi atrakcyjnymi dla grotołazów. Rzeki zaczynające swój bieg w Tatrach Polskich należą do zlewiska Bałtyku, zaś rzeki biorące początek w Tatrach Słowackich wpadają częściowo do Morza Czarnego (Orawa, Wag), częściowo do Morza Bałtyckiego (Poprad).

Flora i fauna

Roślinność Tatr charakteryzuje się piętrowością. Piętro najniższe, czyli piętro regla dolnego, porastają bory świerkowe z niewielką domieszką jodły, buka i jaworu. Regiel górny to prawie wyłącznie bór świerkowy, rzadziej reliktowy bór limbowo-świerkowy. Piętro kosodrzewiny (1550–1800 m n.p.m.) porasta roślinność krzewiasta z przewagą kosodrzewiny. Piętro hal to murawy wysokogórskie z bogatą roślinnością alpejską. W piętrze turni roślin jest niewiele, choć niektóre z nich są silnie przywiązane do tego piętra wysokościowego. Wśród tatrzańskich ssaków można spotkać: kozicę, świstaka, jelenia, sarnę, rysia i łasicę oraz niedźwiedzia brunatnego. Wśród ptaków króluje orzeł przedni, charakterystyczny jest też pomurnik, gniazdujący w wyższych partiach gór. Zarówno faunę, jak i florę Tatr charakteryzuje duża liczba endemitów. 

Turystyka

Bogactwu roślinności odpowiada bogactwo krajobrazowe. Na turystów czeka kilka schronisk. U podnóża Tatr Polskich rozłożone jest Zakopane, natomiast u podnóża Tatr Słowackich istnieje kilka miejscowości z zapleczem turystycznym, jak np. Tatrzańska Łomnica i Poprad. W Tatrach wolno się poruszać tylko po oznakowanych ścieżkach. Turyści mają do dyspozycji 275 km oznakowanych szlaków o różnych stopniach trudności. Co roku TPN odwiedza ponad 2,5 miliona osób. Oprócz masowej turystyki pieszej silnie rozbudowana jest infrastruktura narciarstwa zjazdowego: wyciągi, kolej linowa, trasy zjazdowe. Formą aktywności turystycznej jest również taternictwo jaskiniowe i powierzchniowe. 

Ochrona

Obecnie powierzchnia Tatrzańskiego Parku Narodowego wynosi 21197 ha i pod tym względem zaliczany jest do jednych z większych parków narodowych w Polsce. Ochroną ścisłą objęte jest prawie 11,5 tys. ha powierzchni, w tym całe piętro hal i turni, piętro kosodrzewiny oraz częściowo również lasy regla górnego i dolnego. Ochrona ścisła polega na ochronie procesów zachodzących w środowisku naturalnym. Jedynym i podstawowym celem działania Tatrzańskiego Parku Narodowego jest ochrona przyrody Tatr. Ponadto park spełnia różnorodne funkcje społeczne. Do najważniejszych należą: badania naukowe, turystyka, sport, rekreacja, ochrona dziedzictwa kulturowego, a także funkcje niematerialne: inspiracje twórcze czy edukacja przyrodnicza. Ze względu na unikatowy charakter tego wysokogórskiego obszaru oba tatrzańskie parki narodowe zostały w 1993 roku wpisane na listę Rezerwatów Biosfery UNESCO.

Więcej informacji o Tatrzańskim Parku Narodowym można uzyskać na stronie parku: http://tpn.pl.