Jaka jest różnica między trucizną a jadem?
Trujące i jadowite zwierzęta mogą zabijać. Ich toksyny są jednak wytwarzane i dostarczane do ciała ofiary na różne sposoby.
Wszyscy wiemy, że należy uważać na toksyczne spotkania ze światem przyrody, niezależnie od tego, czy jest to obserwowanie jadowitych węży, czy niejedzenie trujących jagód. Ale chociaż oba te zagrożenia wiążą się z toksynami, jagody nazywamy trującymi, a węże jadowitymi.
Pojęcia jad i trucizna nie są wymienne. Jad jest bezpośrednio wstrzykiwany przez zwierzę podczas ukąszenia, trucizna natomiast jest dostarczana biernie, na przykład przez dotknięcie lub połknięcie.
– Jeśli go ugryziesz i zachorujesz, jest trujący. Jeśli cię ugryzie lub użądli i zachorujesz, to jest jadowity – przekonuje Jason Strickland, biolog z University of South Alabama, który bada jad.
W artykule naukowym opublikowanym w 2013 roku w czasopiśmie "Biological Reviews" naukowcy zaproponowali trzecią kategorię: toksyny. Toxungens są aktywnie rozpylane lub rzucane w kierunku ofiary bez zastrzyku. Tak się dzieje w przypadku ataku węża kobra, który wyrzuca toksyny z kłów.
Bez względu na to, jak bardzo jad i trucizna są niebezpieczne, chemikalia te są wysoce skuteczną bronią w konfrontacji drapieżnika z ofiarą. W niektórych przypadkach pojedyncze zwierzę może wykorzystać swoje toksyny zarówno do ataku, jak i obrony.
Kobry plujące, takie jak kobra czarnoszyja (Naja nigricollis) i kobra filipińska (Naja philippinensis), wypluwają toksyny dla obrony własnej. Salamandra plamista z kolei broni się wydzielaniem toksyn na skórze oraz tryskaniem toksynami z oczu, co czyni ją zarówno toksyczną, jak i trującą.
Biologicznie wszystkie te toksyczne substancje są również niezwykle różnorodne. Ewoluowały one niezależnie ponad 100 razy w takich stworzeniach jak węże, skorpiony czy pająki – twierdzi Strickland. Są również dość powszechne – według co najmniej jednego oszacowania, około 15% wszystkich gatunków zwierząt na Ziemi jest jadowitych.
Wiele z tych naturalnych toksyn składa się ze związków, które działają na różne sposoby. Na przykład neurotoksyny (takie jak te znajdujące się w jadzie węża mamba) atakują układ nerwowy, podczas gdy hemotoksyny (jak te znajdujące się w jadzie węża mokasyna miedziogłowego) mogą wpływać na układ krwionośny.
Jad grzechotnika pustynnego (Crotalus scutulatus) zawiera zarówno neurotoksyny, jak i hemotoksyny, co czyni te jadowite zwierzęta potencjalnie bardzo nieprzyjemnym gatunkiem do ugryzienia – wskazuje Strickland.
Różne tryby ataku mogą odzwierciedlać sposób użycia toksyny. Na przykład jadowite mrówki często wykorzystują swój jad jako mechanizm obronny, więc powoduje on natychmiastowy ból w celu wypędzenia intruzów. Z kolei jad węża obezwładnia ofiarę, aby wąż mógł się pożywić. Niektóre jadowite zwierzęta mogą spowodować natychmiastową śmierć. Tak funkcjonują na przykład żaby z rodzaju Phyllobates. Te stworzenia używają batrachotoksyny, która upośledza układ nerwowy w ciele, skutecznie zatrzymując aktywność serca i neuronów. Żaden drapieżnik, który je zje, nie przeżyje.
Jednak niektórym nietoksycznym stworzeniom udało się dotrzymać kroku swoim toksycznym przeciwnikom. Wydaje się, że oposy rozwinęły odporność na jad węża, a myszy polne wydają się mieć efekt uśmierzający ból od użądleń skorpionów.
Jeśli rozróżnienie między truciznami, jadami i toksynami wydaje się nieco arbitralne, to dlatego, że w pewnym sensie takie są; w niektórych językach jest tylko jedno słowo oznaczające zarówno jad, jak i truciznę. Na przykład w języku hiszpańskim oba są tłumaczone jako veneno, a w języku niemieckim – Gift.
Opracowano na podstawie: www.livescience.com/whats-the-difference-between-poison-and-venom
