W poszukiwaniu źródeł czarnej śmierci
Jedną z najbardziej niszczycielskich pandemii w historii ludzkości była druga pandemia zarazy, która rozpoczęła się od niesławnej czarnej śmierci (1346–1353) i trwała z powtarzającymi się epidemiami w Europie, na Bliskim Wschodzie i w Afryce Północnej aż do XVIII wieku. Ale skąd przywędrowała zaraza?
Czynnik sprawczy pandemii stanowiła Yersinia pestis, niezwykle zjadliwa bakteria, która powoduje dżumę dymieniczą, płucną oraz posocznicę i jest obecnie występuje wśród dzikich populacji gryzoni we wschodniej Europie, w Azji, Afryce i obu Amerykach.
W XIV wieku czarna śmierć zniszczyła aż 60% populacji Europy, rozprzestrzeniając się w błyskawicznym tempie od wybrzeży Morza Czarnego do Europy Środkowej. Chociaż zapisy historyczne po raz pierwszy udokumentowały jej pojawienie się w 1346 roku w regionie dolnej Wołgi (Rosja), badacze nie wiedzieli, czy wysoce zjadliwy szczep bakterii Yersinia pestis, który spowodował śmiertelną pandemię, pochodzi z jednego źródła, czy może został wprowadzony do Europy więcej niż raz przez podróżników niosących różne odmiany dżumy z różnych części starożytnego świata.
Teraz, analizując 34 stare genomy Y. pestis z zębów ludzi pochowanych w 10 miejscach w całej Europie od XIV do XVII wieku (w tym masowym grobie we francuskiej Tuluzie), badacze z Instytutu Nauk o Historii Ludzkości im. Maxa Plancka w Jenie (Niemcy) odkryli, że najwcześniejsze znane dowody tej pandemii pochodzą z miasta Łaiszewo (Tatarstan, Rosja). Tam naukowcy odkryli szczep Y. pestis, który był przodkiem wszystkich innych badanych genomów – różni się tylko jedną mutacją od tych, które wywołały czarną śmierć w Europie.
To nie znaczy, że region Dolnej Wołgi był zerowy dla czarnej śmierci – zaraza mogła przyjść z innych miejsc w zachodniej Azji, gdzie naukowcy nie badali jeszcze starego DNA Y. pestis. Naukowcy odkryli, że gdy dżuma dotarła do Europy, jeden szczep był odpowiedzialny za czarną śmierć – od Włoch po Wielką Brytanię. Odmiana ta dała również początek innym odmianom Y. pestis, które powodowały śmiertelne epidemie dżumy od późnego XIV do XVIII wieku. Sugeruje to, że bakteria utrzymywała się lokalnie w Europie, być może u gryzoni, gdzie ewoluowała w różnorodne szczepy, które spowodowały późniejsze epidemie.
Opracowano na podstawie:
Ancient DNA traces the Black Death to Russia’s Volga region
Phylogeography of the second plague pandemic revealed through analysis of historical Yersinia pestis genomes
