Przystanek nauka - portal Uniwesytetu Śląskiego w Katowicach

Autor: dr Jerzy Kuczyński

Na pytanie „co trzymam w ręce” można zawsze odpowiedzieć „trzymasz w ręce popioły gwiazd”. I będzie to poprawna odpowiedź. Po prostu prawie wszystko co nas otacza składa się z atomów, których jądra powstały w gwiazdach. W pierwotnej nukleosyntezie powstały wodór, hel i trochę litu. Cała reszta pierwiastków powstała w gwiazdach. Powoduje to pewien problem, bo jeżeli ciężkie pierwiastki czyli prawie wszystko z czego składa się materia Ziemi powstało w gwiazdach to aby znaleźć się w obecnych miejscach, czyli m.in. na Ziemi pierwiastki te musiały się jakoś z gwiazd wydostać. Na szczęście istnieją mechanizmy powodujące wydostawanie się materii z gwiazd. Nie wchodząc w szczegóły gwiazdy praktycznie przez cały czas swego istnienia wytwarzają wiatr gwiazdowy czyli wyrzucają ze swej powierzchni materię. Wprawdzie wiatr gwiazdowy to zwykle bardzo mała w stosunku do masy gwiazdy ilość atomów jednak w pewnych okresach słabiutki wiatr zmienia się w prawdziwy huragan wyrzucający w przestrzeń całość zewnętrznych warstw gwiazdy. To w przypadku stosunkowo lekkich gwiazd.

Pozorne ruchy Słońca na sferze niebieskiej mają nie tylko podstawowe znaczenie w życiu codziennym, ale przede wszystkim w astronomii sferycznej. Dzienny ruch Słońca związany jest ze zjawiskami wschodu, górowania (gdy w danym dniu osiąga największą wysokość) oraz zachodu. Dla określonego punktu na powierzchni Ziemi miejsca wschodu i zachodu Słońca oraz wysokość jego górowania zmieniają się w ciągu roku. Zmienia się tym samym długość dnia, będąca odzwierciedleniem długości łuku dziennego Słońca, czyli drogi jaką przebywa ono nad horyzontem.

W bieżącym roku dzień 20 marca rozpocznie się jeszcze w czasie trwania astronomicznej zimy, a zakończy się już… wiosną.  W tym dniu czeka nas duża atrakcja astronomiczna, a mianowicie całkowite zaćmienie Słońca. Niestety, u nas nie będzie ono widoczne w całej okazałości – będzie to tylko zaćmienie częściowe. Warto jednak zwrócić na nie baczną uwagę, ponieważ obserwatorzy z terenu Polski będą mogli stwierdzić, że w momencie maksymalnej fazy zjawiska znacznie więcej niż połowa tarczy słonecznej zniknie w cieniu Księżyca.

Jakie są przyczyny zaćmienia Słońca? Dlaczego w określonym punkcie kuli ziemskiej widać je bardzo rzadko? Dlaczego każdorazowe całkowite zaćmienie Słońca bywa widoczne tylko na niewielkim skrawku Ziemi? Poszukując odpowiedzi na postawione pytania, przypomnijmy, że w układzie trzech ciał, a są to: Ziemia, Słońce i Księżyc obserwuje się dwa rodzaje zaćmień, które jakościowo są całkowicie różne:

Wielkanoc przypadająca w 2015 roku w dniu 5 kwietnia, jest świętem ruchomym, a jej datę obecnie oblicza się na podstawie prostego wzoru. Określenie daty Wielkanocy narzuca również daty kolejnych ruchomych świąt, a więc Wniebowstąpienia, Zielonych Świątek czy Bożego Ciała, które przypadają odpowiednio 39, 49 i 60 dni po Wielkanocy. Warto jednak przypomnieć, że określenie sposobu wyznaczania dat Wielkanocy było niezwykle trudnym problemem dla wczesnych chrześcijan i na przestrzeni wieków problem ten był źródłem wielu kontrowersji i nieporozumień, a także tematem ożywionych dyskusji.