Przystanek nauka - portal Uniwesytetu Śląskiego w Katowicach

Pustynnienie oznacza degradację gleb na obszarach suchych, półsuchych i półwilgotnych, spowodowane różnymi czynnikami, m.in.: zmianami klimatycznymi i działalnością człowieka.

Skala problemu

– Ponad 40% powierzchni lądowej (bez Antarktydy) uznaje się dziś za zdegradowaną – oznacza to około 4 miliardy ha ziemi, na których występują procesy takie, jak: erozja, spadek żyzności gleby czy pustynnienie.
– Każdego roku degraduje się ~100 milionów hektarów – to ponad cztery boiska piłkarskie co sekundę.
– Ponad 3 miliardy ludzi – w tym głównie społeczności wiejskie – żyje na terenach objętych degradacją, co wpływa negatywnie na ich bezpieczeństwo żywnościowe i źródła utrzymania.
– Susza dotyka około 1,84 miliarda ludzi, z których 4,7% doświadcza sytuacji ekstremalnej. Susze stają się coraz częstsze – wzrost o 29% od 2000 roku – a rocznie dotykają ok. 55 milionów osób .

Przykłady

Jeszcze czterdzieści lat temu w centralnej części Mali krajobraz wyglądał inaczej. Scenerię tworzyły olbrzymie połacie lasów i buszu, wody Nigru, chociaż nieregularnie, zalewały pola, pozostawiając żyzną ziemię. Dewastacja krajobrazu rozpoczęła się na początku lat 70. Długotrwałe susze, wzrost liczby mieszkańców, a co za tym idzie coraz liczniejsze stada bydła niszczyły gleby pastwisk i grubą warstwę próchnicy pokrywającą wydmy. Spasanie pastwisk i wyrąb drzew, postępujące szybciej niż ich odrastanie, sprzyjały rozprzestrzenianiu się wydm. Już wkrótce wylewy Nigru przestały docierać do środkowych regionów tego zachodnioafrykańskiego kraju. 

Nadmierna eksploatacja zasobów naturalnych, idąca w parze ze zmianami klimatycznymi jest nie tylko w Mali główną przyczyną pustynnienia. Postępujące stepowienie lub jałowienie obszarów rolniczych, aż po całkowitą utratę żyzności przez gleby, nie ogranicza się do kontynentu afrykańskiego. Wprawdzie w samej tylko Afryce około 65 proc. terenów rolniczych jest wyschniętych, ale pustynnieniem dotknięte są także obszary suche w Ameryce Północnej i Południowej, w Azji, Australii i Europie. Zjawisko degradacji gleb dotyczy obecnie ponad jednej trzeciej wszystkich terenów rolniczych na Ziemi, a z jego skutkami walczy miliard ludzi. Ocenia się, że każdego roku na całym świecie bezpowrotnie traci się około 24 miliardów ton urodzajnej ziemi, co odpowiada wszystkim użytkom rolnym Stanów Zjednoczonych. Powstające każdego roku na skutek pustynnienia straty w dochodach ocenia się na ponad 40 miliardów dolarów. Tylko kontynent afrykański, najbardziej dotknięty zjawiskiem pustynnienia, traci rocznie potencjał gospodarczy równy 9 miliardom dolarów. Do roku 2025 powierzchnia użytkowanej obecnie w Afryce ziemi uprawnej może zmniejszyć się o dwie trzecie.

Działania

W 1977 roku na Konferencji Narodów Zjednoczonych Dotyczącej Pustynnienia (United Nations Conference on Desertification, UNCOD) w Nairobi po raz pierwszy uznano proces rozprzestrzeniana się obszarów pustynnych, jako problem światowy oraz przyjęto plan działań do walki z pustynnieniem. Rok 2006 Zgromadzenie Ogólne ogłosiło Międzynarodowym Rokiem Pustyń i Pustynnienia. Walka z pustynnieniem to przede wszystkim działania wspomagające obszary suche, półsuche i półwilgotne dla osiągania zrównoważonego rozwoju oraz przywracanie środowisku zdegradowanych gruntów. . 

Celem obchodów Dnia jest zwrócenie uwagi na sposoby zapobiegania przed pustynnieniem i suszą. Zgromadzenie wezwało państwa, by wykorzystały ten czas do pogłębienia świadomości na temat potrzeby międzynarodowej współpracy w zakresie zwalczania zjawiska pustynnienia i skutków suszy oraz realizacji postanowień Konwencji Nardów Zjednoczonych w sprawie zwalczania pustynnienia w krajach poważnie dotkniętych suszą i / lub pustynnieniem, zwłaszcza w Afryce. 

Jedną z ciekawych inicjatyw jest tzw. wielki zielony mur w Afryce. To projekt opracowany już w 2005 roku podczas szczytu Wspólnoty Państw Sahelu i Sahary, wspierany przez Unię Afrykańską. Jego celem jest utworzenie pasa zieleni ciągnącego się z zachodu na wschód Afryki, z Senegalu do Dżibuti, który będzie oddzielał Saharę od Sahelu. Sahel to przecinający Afrykę w poprzek pas suchej sawanny, która graniczy od północy z Saharą, a od południa z sawanną leśną. W projekcie uczestniczy 11 państw afrykańskich, które postanowiły, że do 2025 roku wspólnie zasadzą pas drzew i krzewów o długości około 7775 km, przeciętnej szerokości 15 km i łącznej powierzchni około 11 662 500 ha. Ma on przebiegać w odległości około 100 km od Sahary. Pas zieleni ma docelowo stanowić północną granicę strefy zadrzewionej i użytkowanej rolniczo oraz zwiększyć produkcję rolniczą i odwrócić trend ubożenia ludności tego rejonu. Projekt ma wpłynąć na wzrost zalesienia, zwiększenie bioróżnorodności, zmniejszenie erozji gleby, rekultywację zdegradowanych terenów oraz zwiększenie dostępności produktów leśnych dla lokalnych potrzeb, w tym: drewna, gumy, żywicy, korzeni, liści, kory, owoców itp. Niestety realizacja projektu nie postępuje zgodnie z założeniami. Pomimo deklaracji wiele funduszy nie zostało uruchomionych. Problemem jest niestabilność polityczna i konflikty w Mali, Czadzie, Nigrze i Burkina Faso utrudniają działania w terenie. Ponadto probnlemem jest niska przeżywalność sadzonek – w warunkach Sahelu bez dodatkowych zabiegów nawadniających i wzbogacania gleby, przeżywalność drzew bywa nawet na poziomie 20%. W niektórych krajach, jak Nigeria, Senegal i Etiopia projekt ma lokalne sukcesy: np. Nigeria przywróciła 4,9 mln ha, a Senegal zasadził ponad 11 mln drzew. 

Podobną inicjatywą jest tzw. zielony mur chiński, czyli projekt sztucznych pasów leśnych o powierzchni 500 000 km², których celem jest ograniczenia ekspansji pustyni Gobi. Każdego roku Pustynia Gobi zwiększa swój obszar o 3600 km², zajmując miejsce użytków zielonych Chin. Burze piaskowe, których siła rokrocznie się wzmaga, pokrywają osadami eolicznymi 2000 km² żyznych gleb każdego roku. Powodują także rolnicze reperkusje w pobliskich państwach, jak Korea Północna i Południowa. Zielony Mur Chiński to długofalowy projekt rozpoczęty już w 1978 roku. Ma na celu izolowanie terenów pustynnych, spowalnianie lub powstrzymywanie pustynnienia oraz powiększenie powierzchni leśnej północnych Chin. Ale i tu pojawiają się problemy. Monokulturowe zasiewy spowodowały brak różnorodności gatunkowej, a to wpływa na pojawianie się chorób drzew. Stąd pojawiają się głosy nawołujące do wyłączenia zdegradowanej powierzchni z upraw i pozwolenie, aby grunty samodzielnie się regenerowały.    

2025

Temat przewodnim obchodów Światowego Dnia Walki z Pustynnieniem i Suszą w 2025 roku jest: „Restore the Land. Unlock the Opportunities” (Przywróć ziemię. Odblokuj możliwości). Temat skupia się na ogromnym potencjale, jaki tkwi w rekultywacji zdegradowanych gruntów.  Działania rekultywacyjne mogą przyczynić się do zwiększenia produkcji żywności, tworzenia miejsc pracy, zwiększenia różnorodności biologicznej i poprawy odporności na zmiany klimatu. Celem jest przywrócenie 1,5 miliarda hektarów zdegradowanych gruntów do 2030 roku, co może generować do 1,4 biliona dolarów korzyści ekonomicznych rocznie.  Gospodarzem obchodów w 2025 jest Kolumbia, kraj, który wykazał się silnym zaangażowaniem w rekultywację gruntów poprzez rozwiązania oparte na przyrodzie. 

Źródło:
World Day to Combat Desertification and Drought- 17th june, 2025