Rozwiązanie problemu szachowego kluczem do zrozumienia ludzkiej świadomości?

Świadomość to jedna z najważniejszych jakości określających człowieczeństwo i przy okazji kwestia spędzająca sen z powiek filozofom i naukowcom, którzy od zawsze zastanawiają się, gdzie świadomość bierze swój początek. To jakość, która ma także odróżniać nas, ludzi, od superkomputerów.

16.03.2017Aktualizacja: 30.03.2017Opublikował: TP

Były już badania starające się określić fizyczną lokalizację świadomości w mózgu, był nawet jeden fizyk, który zaproponował, by świadomość uznać za nowy stan skupienia materii. Teraz naukowcy wykładają na stół zadanie szachowe, którego komputery nie potrafią rozwiązać. Sytuacja zadana na szachownicy wygląda następująco:

– Jeśli wprowadzimy takie zadanie do komputera szachowego, uzna on, że z powodu ilości i rozmieszczenia na szachownicy wygrywają czarne figury. Ale człowiek przyjrzy się tej sytuacji i szybko dostrzeże, że wcale nie jest ona przesądzona. Wiemy, że ludzki umysł może osiągnąć rzeczy będące poza zasięgiem nawet najmocniejszych superkomputerów, ale wciąż nie wiemy dlaczego – mówi dziennikowi „The Telegraph” sir Roger Penrose, profesor matematyki na Mathematical Institute of Oxford. W 1988 roku Penrose współdzielił ze Stephenem Hawkingiem Nagrodę Wolfa za sformułowanie twierdzeń o osobliwościach w ogólnej teorii względności. Jego o dwa lata młodszy brat, Jonathan, jest szachowym arcymistrzem w grze klasycznej oraz korespondencyjnej.

Opublikowanie zadania szachowego zbiega się w czasie z uruchomieniem Instytutu Penrose’a – grupy badawczej afiliowanej z Uniwersytetem Oksfordzkim oraz University College London. Penrose Institute ma badać ludzki mózgi i kreatywność, a także szukać związków pomiędzy mechaniką kwantową a ogólną teorią względności. W szczególności sir Roger chce dowiedzieć się, czy aby nie patrzyliśmy dotychczas na pojęcie świadomości w niewłaściwy sposób.

Nasze mózgi często porównywane są do komputerów, ale Penrose już blisko trzydzieści lat temu w książce Nowy umysł cesarza: o komputerach, umyśle i prawach fizyki (1989, wyd. polskie 1995) twierdził, że nawet komputery kwantowe – wówczas jeszcze nie istniejące – nie mogłyby rywalizować z tym, co posiadamy w głowach.

Głębsze zrozumienie kwantowej „dziwaczności” fizyki jest być może jedynym sposobem wyjaśnienia ludzkiej świadomości, uważa Penrose, i jest to dość kontrowersyjny pogląd.

– Skoro odkryliśmy efekty kwantowe w procesie fotosyntezy czy w ruchach migracyjnych ptaków, dlaczego nie mielibyśmy odkryć ich także w ludzkim umyśle? – pyta sławny fizyk.

Jedną z możliwości ograniczenia zmiennych w poszukiwaniach ludzkiej świadomości jest dowiedzenie się, co odróżnia nas od superkomputerów – największych „przetwarzaczy” informacji, jakie kiedykolwiek zbudowano. Jeśli więc nasze umysły są w stanie wynaleźć rozwiązanie problemu, którego nie potrafią rozwikłać supernowoczesne maszyny projektowane w tym celu, to być może naukowcy powinni skupić się na zdiagnozowaniu, co czyni nas takimi wyjątkowymi. W tym właśnie celu Roger Penrose rzuca wyzwanie szachowe: białe muszą w tej partii zremisować lub wygrać.

Komputer zawsze uzna, że wygrają czarne, ponieważ obecność na szachownicy trzech gońców zmusza go do tak zaawansowanego poszukiwania możliwych położeń poszczególnych figur, że bardzo szybko rozrastają się do rozmiarów przekraczających zdolności obliczeniowe komputera. Tymczasem sir Roger twierdzi, że dla człowieka przynajmniej zremisowanie rozgrywki powinno być „łatwe”. Jeśli uważacie tak samo i uda Wam się podać powyższą partię zremisować lub wygrać, prześlijcie swoje rozwiązanie na adres puzzles@penroseinstitute.com.

W gruncie rzeczy naukowców zrzeszonych w Penrose Institute interesuje proces myślowy, który prowadzi do rozwiązania układu: czy rozwiązanie to nagły przebłysk geniuszu czy też może rezultat końcowy wielu dni konsternacji?

Oczywiście na podstawie jednego zadania szachowego nie zostanie znaleziony klucz do ludzkiej świadomości, ale to z pewnością intrygujące i nietuzinkowe podejście.

– Gdybyśmy odkryli, jak ludzie różnią się od komputerów, miałoby to daleko idące konsekwencje socjologiczne. Z ogromną obawą patrzymy w przyszłość, w której – jak przewidujemy – roboty i komputery pozbawią ludzi pracy, ale może ostaną się takie płaszczyzny życia, na których maszyny nigdy nie będą lepsze od człowieka, takie jak np. kreatywność – przekonuje Roger Penrose.

Opracowano na podstawie artykułu „Scientists Need You to Solve This Chess Problem to Help Find the Key to Human Consciousness” opublikowanego na portalu Science Alert