Renesansowy Kopernik
Kiedy mówi się o potrzebie interdyscyplinarności, wzorców najłatwiej szukać w Renesansie. Wiemy, że Leonardo da Vinci podejmował się właściwie wszystkiego, ale nasze encyklopedie także takim postaciom jak Machiavelli czy Erazm z Rotterdamu przypisują liczne, imponująco różnorodne zajęcia. Zastanawiać może więc dlaczego inny człowiek renesansu, niejaki Mikołaj Kopernik, ma w swoim biogramie jedno określenie, zwykłe „astronom”?
Kto zasłużył sobie na miano „człowieka Renesansu”? To wszystko kwestia odpowiednich akcentów. W przypadku mistrza Leonarda nie jesteśmy w stanie powiedzieć, czy bardziej był malarzem, wynalazcą czy badaczem tajemnic człowieka. Erasm z Rotterdamu był głównie myślicielem, ale nie trudno o nim powiedzieć, że „próbował wszystkiego”. Machiavellego znamy przede wszystkim jako przemyślnego teoretyka polityki i autora Księcia, ale choćby lektura tej rozprawy pokazuje w jak wielu dyscyplinach biegły był ten – na dodatek – aktywny i sprawny włoski polityk. W przypadku Kopernika jedno osiągnięcie zdominowało i przykryło pozostałe. I dlatego, kiedy nawet wspomina się o jego pracach z zakresu teorii monetarnych, to zwykle dla ciekawej przeciwwagi, trochę tak jak kiedy o Juliuszu Słowackim mówi się, że z powodzeniem grywał na giełdzie.
W byciu „człowiekiem Renesansu” nie chodzi jednak o imponowanie różnorodnością, ale o odwagę próbowania nowego i równocześnie zdolność wyszukiwania inspirujących źródeł, bywa że sprzed ponad tysiąca lat. Kimś takim był właśnie Kopernik.
Wyobraźmy sobie człowieka, który studiuje matematykę i astronomię w Krakowie, prawo w Bolonii i medycynę w Padwie. Zanim na poważnie zajmie się astronomią, tłumaczy grecką poezję i pisze łacińską, a równocześnie obraca się w sferech politycznych (był podobno przy koronacji Zygmunta I Starego), sporządza mapy i administruje różnymi dobrami. Musi być rozważnym i sprawnym mówcą, skoro przekonał zjazd stanów Prus Królewskich do zaplanowanej przez siebie reformy monetarnej.
W sferach naukowych oprócz astronomii Kopernik poważnie zajmował się matematyką. Kiedy opublikował w końcu De revolutionibus..., to dla zmyłki przed cenzurą kościelną opisał dzieło jako traktat podejemujący pewne kwestie obliczeniowe.
Kopernik nie był też astronomem w typie badacza odciętego od świata. We Fromborku, w którym dokonał swoich największych odkryć, zapamiętany został przede wszystkim jako sprawny ekonomista i lekarz. Ponieważ jednak astronomia nie cieszyła się tam wielkim zainteresowaniem, w zajęciu, które przyniosło mu potem sławę, był rzeczywiście odludkiem.
Astronom Renesansu
O dokonaniach Kopernika w zakresie astronomii mówimy zwykle jako o „przewrocie kopernikańskim”, sugerując – całkiem słusznie – że to, co zaproponował odwróciło perspektywę, z jakiej patrzymy na świat. Wbrew naszym naturalnym odczuciom nie jesteśmy w centrum świata. Przekonanie o rewolucyjnym charakterze osiągnięć Kopernika odrywa nas trochę od renesansowego charakteru tego faktu. A renesansowy oznacza zawsze 'zapatrzony w świat starożytny'.
Kopernik co prawda przewrócił starożytny, ptolemejski świat do góry nogami, ale zrobił to za pomocą metod i narzędzi w wielu przypadkach opracowanych właśnie przez Ptolemeusza i jemu współczesnych.
Tablica astronomiczna pozwalająca śledzić ruch Słońca i wyznaczać momenty równonocy, triquetrum, które umożliwia wyznaczanie odległości między ciałami niebieskimi, astrolabium pierścieniowe, za pomocą którego wyznacza się długość i szerokość eliptyczną gwiazd i planet – to wszystko narzędzia wykonane dzięki wzorom i opisom pozostawionym przez Ptolemeusza.
Co ciekawe, wszystkie te urządzenia Kopernik skonstruował sam, studiując dzieła starożytnego mistrza. Obok myśli teoretycznej mistrz z Fromborka dysponował więc też dużymi zdolnościami technicznymi.
Zainteresowanym szczegółami dotyczącymi wyposażenia astronomicznego kopernikańskiego i innym informacjom na temat dokonań polecamy stronę internetową projektu Nicolaus Copernicus Thorunensis, na której znajdują się między innymi materiały filmowe nt. tych sprzętów.
