Przystanek nauka - portal Uniwesytetu Śląskiego w Katowicach

W nadziei na zachowanie tych ważnych obiektów, badacze z uniwersytetów w Oxfordzie, Leicester i Durham założyli publiczną bazę danych – Endangered Archaeology in the Middle East and North Africa (EAMENA) – która wyszczególnia ponad 20 tysięcy stanowisk archeologicznych i miejsc wymagających jeszcze przebadania, które są obecnie zagrożone. Baza danych jest przygotowana tak, żeby podnosić społeczną świadomość archeologicznych problemów na Bliskim Wschodzie i w Afryce Pólnocnej.

To właśnie w tym regionie znajduje się być może najwięcej zachowanych pozostałości starożytnych cywilizacji. Tam przecież, w Mezopotamii i w Egipcie, cztery tysiące lat przed naszą erą pojawiły się pierwsze struktury państwowe. Pustynnienie, a więc i mniejsze zaludnienie sprawiło, że wiele śladów pozostało nienaruszonych przez koleje historii. Inne zachowano jako miejsca święte albo po prostu zaadaptowano i włączono w nowsze struktury miejskie.

Tam też, w obecnych czasach, rozgrywają się bardzo intensywne konflikty zbrojne. Kiedy w 2011 roku wybuchła Arabska wiosna, europejscy badacze zrozumieli, że wiele ważnych historycznie punktów jest bezpośrednio zagrożonych destrukcją i zniknięciem. Narodził się wtedy pomysł EAMENA.

– Nie wszystkie zabytki archeologiczne da się uchronić przed zniszczeniem. Straty mogą jednak być mniejsze dzięki specjalistycznym umiejętnościom i rozpowszechnionej informacji – oznajmia dr Robert Bewley, archeolog na Uniwersytecie w Oxfordzie i dyrektor projektu EAMENA.

Posługując się obrazami satelitarnymi, w bazie danych zbierane są i przetwarzane informacje o zagrożonych stanowiskach archeologicznych – każdym z osobna i o sieci łączących je relacji. Interaktywna mapa daje geograficzny obraz zagrożonych miejsc. Użytkownicy mogą przeglądać stanowiska wedle różnych kategorii – specyficznej lokalizacji, szczególnego typu obiektów albo rodzaju zagrożeń.

Konflikty zbrojne nie są bowiem jedynym rodzajem zagrożeń. EAMENA wyróżnia pięć podstawowych kategorii zagrożeń: konflikty, rolnictwo, budownictwo, grabieże i naturalna erozja. Jak widać więc, to nie tylko „barbarzyństwo”, ale także cywilizacja jest przyczyną zanikających śladów historii. Budowa dróg i tam, wykopy ziemne pod budynki, kanalizacje czy ropociągi, rosnący transport, rozszerzanie terenów uprawnych, czy w końcu powstawanie nowych osiedli i cmentarzysk – to wszystko stanowi nie mniejsze zagrożenie.

Jako przykład podać można Monastyr Świętej Katarzyny w Egipcie, opisywany przez EAMENA jako „najstarszy działający monastyr na świecie”. Założony w szóstym wieku naszej ery, pozostaje wciąż w użyciu jako świątynia i jako obiekt muzealny. Jego byt jest jednak zagrożony – przez lokalne budownictwo, przez niekontrolowaną turystykę i nadmierne użytkowanie. Jego stan jest opisany jeszcze jako „dobry”, ale jest wiele innych miejsc o statusie „zły”.

– Archeologia Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej jest wyjątkowo bogata i zróżnicowana, dając nam wgląd w niektóre z pierwszych i najważniejszych kultur w ludzkiej historii – wyjaśnia dr Bewley. – Ci, którzy celowo niszczą stanowiska archeologiczne, atakują dziedzictwo kulturowe nas wszystkich.

Dla europejskich historyków archeologiczne obiekty w południowej i wschodniej części basenu Morza Śródziemnego są bez wątpienia niezwykle cennymi znakami przeszłości i rozwój sytuacji na tamtym obszarze może budzić niepokój. Stąd tak zdecydowana i ambitna reakcja – badacze tworzący EAMENA mówią nawet o tym, że ich celem jest także współpraca z politycznymi decydentami. Jak zawsze w takich sytuacjach osią problemu jest relacja przeszłości i teraźniejszości – kultury i cywilizacji, czyli tego, co chcemy zachować i tego, jak wygląda życie codzienne.
 
Opracowano na podstawie: artykułu History at Risk: 20,000 Archaeological Sites Threatened by Conflict umieszczonego na portalu LiveScience, platformy http://eamena.arch.ox.ac.uk/ i innych źródeł.