Przystanek nauka - portal Uniwesytetu Śląskiego w Katowicach

Zespół badaczy z Obserwatorium Zadłużenia Globalizacji (l’Observatori del Deute en la Globalització) i Universitat Autònoma de Barcelona opracował i zaprezentował mapę dokumentującą konflikty społeczne i środowiskowe wynikające z obecności na danym obszarze pierwiastków i minerałów pożądanych przez gospodarkę.

To niezwykłe, jak obecność pożądanych przez gospodarkę minerałów wpływa na wodę, glebę, powietrze i zdrowie mieszkańców terenów, na których występują. Ich skutkiem bywa też brak przejrzystości i udziału społeczności lokalnych w podejmowaniu decyzji, łamanie praw człowieka, kryminalizacja i przemoc wobec ludności. Te wszystkie zjawiska udokumentowano na drodze łańcucha dostaw pierwiastków ziem rzadkich na mapie zatytułowanej „Rare Earths Impacts and Confuseds”.

Sceny konfliktów dostrzeżono we wielu krajach, takich jak chociażby Chiny, Chile, Brazylia, Finlandia, Grenlandia, Indie, Kenia, Madagaskar, Malezja, Malawi, Birma, Nowa Zelandia, Norwegia, Hiszpania i Szwecja. Tendencja jest prosta - zaostrzają się w miarę jak wzrasta popyt na minerały, które można tam znaleźć. Unijnej dokumenty dotyczące tak zwanych surowców krytycznych, do których należą pierwiastki ziem rzadkich, podkreślają ich strategiczne znaczenie dla transformacji ekologicznej i cyfrowej, a także dla przemysłu obronnego i lotniczego.

Czym są pierwiastki ziem rzadkich i dlaczego mają tak duże znaczenie?

Pierwiastki ziem rzadkich (ang. Rare-earth elements, RRE) to grupa 17 pierwiastków chemicznych uznawanych za kluczowe dla cyfryzacji i transformacji energetycznej. Mają unikalne właściwości magnetyczne, optyczne i elektroniczne, które czynią je niezbędnymi do wykorzystania w turbinach wiatrowych, panelach słonecznych, pojazdach elektrycznych, ekranach LED i LCD, ale także w produkcji samolotów, rakiet, satelitów i systemów komunikacyjnych.

Międzynarodowa Agencja Energetyczna sugeruje, że aby osiągnąć cele dotyczące zerowej emisji netto, wydobycie REE musiałoby wzrosnąć 10-krotnie do 2030 roku. W rzeczywistości produkcja wzrosła już o ponad 85% w latach 2017–2020, głównie dzięki zapotrzebowaniu na magnesy trwałe do pojazdów elektrycznych i technologii energetyki wiatrowej.

Transformacja daleka od sprawiedliwej

Centralnym wyzwaniem dla gospodarek uprzemysłowionych pozostaje pilne zabezpieczenie źródeł, które mogą zaspokoić rosnący popyt na materiały krytyczne dla transformacji ekologicznej i cyfrowej. Niemniej, mapa skutków tej przemiany oraz konfliktów wokół REE pokazuje coraz bardziej niezrównoważony i niesprawiedliwy podział korzyści środowiskowych, społecznych i zdrowotnych w globalnych łańcuchach dostaw REE. Badacze podkreślające, pilnego rozwiązania wymagają następujące zagadnienia:

• Jak możemy wyobrazić sobie sprawiedliwe dla środowiska i zrównoważone procesy transformacji energetyki i cyfryzacji, które nie zaostrzają niesprawiedliwych i niezrównoważonych praktyk ani nie naruszają praw człowieka?
• Czy możemy ponownie przemyśleć scenariusze zapotrzebowania na energię (energia dla czego, dla kogo, jakim kosztem) i ustalić jasne limity?
• Jak możemy na nowo przemyśleć wzornictwo przemysłowe (przedłużenie żywotności produktu, zwiększenie recyklingu i zmniejszenie ilości elektroodpadów, wytwarzania odpadów i zużycia energii)?
• W jaki sposób możemy opracować politykę transformacji energetyki, która nie odsuwa na bok praw środowiskowych, społecznych lub praw do partycypacji w imię pilnych potrzeb klimatycznych (na przykład poszukiwania rozwiązań wykraczających poza poprawki technologiczne)?
• Jak możemy się upewnić, że transformacja uwzględni ograniczenia biofizyczne?

Mapa dostępna jest na stronie https://ejatlas.org/featured/rees-impacts-conflicts-map.

Opracowano na podstawie artykuł Report - Mapping the Impacts and Conflicts of Rare-Earth Elements opublikowanego na stronie Observatori del Deute en la Globalització