Nowe pierwiastki otrzymały imiona
W styczniu 2016 roku Międzynarodowa Unia Chemii Czystej i Stosowanej (International Union of Pure and Applied Chemistry, IUPAC) potwierdziła odkrycie czterech nowych pierwiastków 113, 115, 117 i 118 w układzie okresowym Mendelejewa. Od tego czasu pierwiastki miały tymczasowe nazwy i symbole: ununtrium (Uut), ununpentium (Uup), ununseptium (Uus) i ununoctium (Uuo).
Zespoły naukowców z USA, Rosji i Japonii zostały uznane za odkrywców nowych pierwiastków, a więc przyznano im prawo do nadania nazw – oczywiście wedle określonych, bardzo rygorystycznych zasad. Międzynarodowa Unia Chemii Czystej i Stosowanej, organizacja zajmująca się przede wszystkim standaryzacją symboliki, nazewnictwa i wzorców wielkości fizycznych stosowanych przez chemików na całym świecie, odpowiedzialna jest także za potwierdzenie odkrycia nowych pierwiastków oraz jasno określa system reguł obowiązujących przy nazywaniu pierwiastków i związków chemicznych. Odkrywcy nowych pierwiastków wprawdzie mają prawo zaproponować nazwę, ale nazwy te są uznawane przez Komisję Nazewniczą IUPAC dopiero wtedy, kiedy to odkrycie spełni szereg restrykcyjnych warunków i zostanie zweryfikowane przez innych badaczy.
Pierwiastkom chemicznym nadawane są nazwy w zależności od: ich właściwości chemicznych (np. chlor z greckiego chloros, co oznacza „żółtozielony”), nazwisk odkrywców (np. meitner od nazwiska odkrywczyni Lise Meitner), miejsc ich odkrycia (np. frans od Francji, gdzie został odkryty), nazw minerałów (np. cyrkon od minerału o tej samej nazwie cyrkon, zawierającego ten pierwiastek), na cześć sławnych naukowców (np. nobel od nazwiska Alfreda Nobla) czy ze względów emocjonalnych lub politycznych (np. polon nazwany przez Marię Skłodowską-Curie i Pierre’a Curie na cześć Polski).
W myśl tych zasad naukowcy z poszczególnych zespołów zaproponowali następujące nazwy:
- nihonium o symbolu Nh, dla elementu z liczbą atomową Z = 113,
- moscovium o symbolu Mc dla elementu z Z = 115,
- tennessine o symbolu Ts dla elementu z Z = 117,
- oganesson o symbolu Og, dla elementu z Z = 118.
Nazwa nihonium pochodzi od słowa Nippon, co w języku japońskim oznacza Japonia. Moscovium nawiązuje do stolicy Rosji – Moskwy. Tennessine pochodzi od stanu Tennessee, znanego z pionierskich badań w dziedzinie chemii (w szczególności Oak Ridge National Laboratory, Vanderbilt University i University of Tennessee w Knoxville). Jest to drugi amerykański stan uhonorowany w ten sposób w układzie okresowym. Pierwszym była Kalifornia, którą uhonorowano nazwą kaliforn (łac. californium, element 98), pierwiastek został odkryty w 1950 roku. Warto wspomnieć także o pierwiastku has (łac. hassium, element 108), został nazwany od niemieckiego kraju związkowego Hesja.
Oganesson pochodzi od nazwiska 83-letniego rosyjskiego fizyka Jurija Oganessiana i według Richarda Van Noordena z czasopisma „Nature”, to drugi przypadek w historii, gdy nowy pierwiastek otrzymał nazwę od nazwiska żyjącego naukowca.
Pierwsza taka sytuacja doprowadziła do ogromnych kontrowersji, kiedy to w 1993 roku zespół z Lawrence Berkeley National Laboratory zaproponował nazwanie elementu 106 seaborg (łac. seaborgium) od nazwiska amerykańskiego chemika, pioniera chemii jądrowej, Glenna T. Seaborga. Początkowo komitet IUPAC odrzucił tę propozycję, stwierdzając, że pierwiastki nie mogą otrzymywać nazw od żyjących naukowców. Ostatecznie jednak komitet się ugiął.
Zaproponowane przez naukowców nazwy zostały zaakceptowane przez IUPAC, teraz jednak muszą przejść okres pięciu miesięcy recenzji publicznej, która wygasa 8 listopada 2016 roku. Jeśli nikt nie zgłosi pretensji – co teoretycznie jest możliwe, ale mało prawdopodobne, gdyż zaproponowane nazwy nie są kontrowersyjne i „nieszkodliwe” – nazwy uzyskają formalne zatwierdzenie. Wówczas będzie można wyrzucić stare podręczniki do chemii i wymienić plansze z tablicami Mendelejewa.
W przeciwieństwie do klasycznych pierwiastków takich, jak: złoto, żelazo i aluminium, nowe pierwiastki nie występują w przyrodzie, są syntetyczne i mogą być tworzone tylko w laboratorium. Rozpadają się tak szybko po syntezie, że od lat zespoły naukowców nie radzą sobie z tym, aby uzyskać właściwy ich ogląd zanim przekształcą się w coś zupełnie innego.
Opracowano na podstawie:
The 4 newest elements on the periodic table have just been named
Więcej o odkryciu nowych pierwiastków pisaliśmy w artykule:
Nowe pierwiastki na tablicy Mendelejewa
