Międzynarodowy Dzień Astronomii
Międzynarodowy Dzień Astronomii to święto ruchome, jak cały nieboskłon. Obchodzone jest na całym świecie w drugiej połowie kwietnia lub w pierwszej połowie maja – w zależności od tego, kiedy przypada pierwsza kwarta Księżyca, ale zawsze w sobotę (w 2022 roku Międzynarodowy Dzień Astronomii przypada 7 maja). To świetna okazja, żeby osoby zainteresowane astronomią – amatorzy i profesjonaliści – mogli podzielić się swoją pasją z szeroką publicznością. Tego dnia... szczególnie ważna jest jednak noc.
Astronomia, kiedyś w połączeniu z astrologią, to jedna z najstarszych form naukowego namysłu człowieka. Wszystkie wielkie starożytne cywilizacje zostawiły po sobie nie tylko ślady po tym, że patrzyły w niebo, ale także, jakie było to dla nich ważne i fascynujące – wystarczy wspomnieć egipskie piramidy czy angielskie Stonehenge. W niebo patrzyli Chińczycy, Hindusi, Babilończycy i Majowie.
Kilka lat temu naukowcy prowadzący wykopaliska na stanowisku Göbekli Tepe w południowo-wschodniej Turcji ustalili, że to najstarsze na świecie znane nam miejsce kultu sprzed około 12 tysięcy lat było też równocześnie obserwatorium astronomicznym. Archeolodzy współpracujący z geologami i astronomami twierdzą nawet, że prehistoryczni twórcy wyryli tam mapę ich nieba i historię obserwacji roju Taurydów, z których jeden miał uderzyć w Ziemię i zapoczątkować krótki okres zlodowacenia. Więcej na ten temat: Göbekli Tepe: meteoryt, zlodowacenie i początki ludzkiej cywilizacji.
Astronomię na zawsze zmienił wynalazek teleskopu w XVII wieku. Tradycja przypisuje się ten wynalazek Galileuszowi, ale to tylko część prawdy. Samo urządzenie wymyślili i opatentowali w 1608 roku holenderscy optycy, ale to właśnie Galileusz jako pierwszy użył go po to, żeby obserwować niebo. Holendrzy myśleli o tym urządzeniu znacznie bardziej praktycznie – jako narzędzie dla wojska i do żeglugi.
Dzięki teleskopowi kosmos stał się nagle znaczenie pojemniejszy. Galileusz zobaczył obiekty, których istnienia nie przypuszczano, takie jak księżyce Jowisza czy pierścienie Saturna. Uważna obserwacja pozwoliła mu też stwierdzić, że powierzchnia Księżyca wcale nie jest równa, jak dotąd przypuszczano. Urządzenie, którym posłużył się Galileusz przez kolejne wieki było udoskonalane. Dzisiaj określenie „teleskop” jest używane zarówno dla opisania niewielkich, domowych czy szkolnych sprzętów, które pozwalają nieco dokładniej obserwować tak zwane plamy na księżycu, przez potężne urządzenie w największych obserwatoriach w Chile, Arizonie i na Hawajach, po teleskopy umieszczone w przestrzeni kosmicznej, z najsłynniejszym i największym teleskopem Hubble’a.
Ustanowienie Międzynarodowego Dnia Astronomii zawdzięczamy amerykańskiej organizacji Astronomical Association of Northern California. W 1973 roku Doug Berger, przewodniczący organizacji zaproponował, żeby jednego dnia rozstawić dużą liczbę teleskopów w miejscach, gdzie na co dzień – z powodu świateł miasta – nocne niebo jest słabo widoczne. Wybór daty był nieprzypadkowy. Wiosną w Kalifornii noce są już ciepłe, nie ma letniego smogu, a w czasie pierwszej kwarty Księżyc najsłabiej zakłóca obserwacje nieba. Sobota to też najlepszy dzień, a raczej wieczór – większość osób nie musi martwić się o to, że na drugi dzień będzie musiała wstać wcześnie do pracy. I tak jednorazowy wybór stał się regułą na długie lata, z czasem nie tylko w USA, ale w ponad 100 różnych krajach.
