Przystanek nauka - portal Uniwesytetu Śląskiego w Katowicach

Trąba słonia to bez wątpienia jedno z najoryginalniejszych, najbardziej rozpoznawalnych i przy tym niezwykle użytecznych „elementów wyposażenia” w świecie zwierząt. Jest jednocześnie niezwykle silna i bardzo czuła, dlatego słonie potrafią nią zarówno łamać drzewa, jak i zrywać z nich niewielkie gałęzie, które potem podają nią sobie do ust.

Trąba zajmuje u słonia miejsce nosa, dlatego służy ona przede wszystkim do oddychania. Te ogromne zwierzęta wykorzystują ją także do pobierania wody i podawania jej sobie do ust, a także do zbierania piasku i posypywania się nim po to, żeby ochłodzić ciało i odgonić owady. Zaobserwowano u tych fascynujących stworzeń posługiwanie się trąbą jak fajką do nurkowanie – zwierzęta idące po dnie jeziora wystawiały trąbę ponad powierzchnię, by móc oddychać.

Podobno trąba słonia afrykańskiego składa się z około 40 tysięcy mięśni (a według niektórych źródeł nawet 150 tysięcy), co jest liczbą zupełnie niesamowitą, biorąc pod uwagę, że całe ludzkie ciało zbudowane jest z około 600 mięśni. Dlatego jest to aparat niezwykle czuły i wielofunkcyjny. Za pomocą trąby słoń potrafi wyczuć kształt czy temperaturę przedmiotu.

O funkcjach trąby i jej anatomicznej budowie naukowcy dowiedzieli się już całkiem sporo. Jednym z elementów, który był dotąd pomijany w badaniach są charakterystyczne, niewielkie wąsy znajdujące się na końcu trąby.

Zająć się tym postanowił zespół zoologów z Bernstein Center for Computational Neuroscience Berlin – jednostki badawczej Humboldt-Universität zu Berlin. We współpracy z Leibniz-Institut für Zoo- und Wildtierforschung oraz z berlińskim ogrodem zoologicznym podjęto się badań i doświadczeń, których wyniki opublikowano w czasopiśmie „Communications Biology”.

W badaniu wzięły udział dwa z trzech funkcjonujących na świecie gatunków słonia – słoń afrykański (Loxodonta africana) i słoń indyjski (Elephas maximus). Badania prowadzono dwoma rozdzielnymi metodami.

Pierwszy rodzaj badań polegał na tym, by uważnie obserwować trąby podczas ich działania. Słonie dobrowolnie wkładały trąby do przygotowanego wcześniej otworu, w którym znajdowały się różne przedmioty, głównie ich pożywienie. Badacze filmowali trąby podczas ich użycia, także w dużym zwiększeniu i przybliżeniu, a następnie analizowali zapisany obraz. Poszukiwali oczywiście specyficznego zachowania czy reakcji wąsów. Nie udało się jednak niczego takiego zaobserwować. Włosy na trąbie nie funkcjonują podobnie do wąsów innych ssaków, takich jak na przykład szczury. Nie poruszają się, nie drgają ani nie reagują w żaden znany naukowcom sposób.

W drugim badaniu naukowcy wykonali sekcję trąb martwych słoni. Ustalili, że wąsy trąby słonia nie mają nerwów czuciowych, takich jak u innych ssaków. Ewidentnie więc nie mogą spełniać podobnej roli. Są za to grubsze i mają charakterystyczny, cylindryczny kształt, przy czym u słonia afrykańskiego są większe i gęstsze.

Ciekawą obserwacją jest to, że długość wąsów trąby słonia jest zlateralizowana – czyli może być odmienna z lewej i prawej strony – i ich długość zależna jest od tego, w jaki sposób słoń używa trąby. Lateralizacja jest normalną cechą słoni, tak jak i ludzi. Włosy znajdują się na całej trąbie, ale zawsze z jednej strony widać ich znacznie większe zużycie i ścieranie.

Ostatnia konkluzja jest tylko hipotezą, jeszcze do weryfikacji – istotną funkcją wąsów jest pomoc słoniowi w określeniu siły nacisku podczas ściskania przedmiotu.

Badania źródłowe: Nora Deiringer et al, The functional anatomy of elephant trunk whiskers, Communications Biology (2023). DOI: 10.1038/s42003-023-04945-5

Opracowano na podstawie artykułu Why elephants have whiskers on their trunks opublikowanego na portalu Phys.org i artykułu źródłowego.