Przystanek nauka - portal Uniwesytetu Śląskiego w Katowicach

Szczepionkę podajemy, aby nasz organizm wytworzył odporność na dany zarazek. Nie chroni ona przed zakażeniem, ale przed chorobą. Powoduje, że przy kontakcie z danym patogenem – bakterią czy wirusem – organizm jest przygotowany, mobilizuje cały zestaw obronnych reakcji i albo w ogóle nie chorujemy, albo przebieg choroby jest łagodny, a co za tym idzie nie wywołuje powikłań. Szczepienia obowiązkowe zapobiegają bardzo groźnym chorobom. Wyboru tych szczepień dokonano na podstawie doświadczeń medycznych. 

– Jestem przeciwnikiem karania za niewykonanie szczepienia obowiązkowego. Wolę tłumaczenia, że jeśli nie zaszczepi się dziecka, ono zachoruje i może to mieć duże konsekwencje dla jego przeżycia – wyjaśnia dr hab. n. med. Tomasz Wąsik. – Niestety często argumenty poparte nauką traktujemy lekko, a plotki, pojawiające się zwłaszcza w internecie, uznajemy za „prawdy objawione”. A tymczasem wraca różyczka, wraca świnka, bo ludzie przestali szczepić dzieci. Wytwarzają się szczepy lekoodporne i niedługo nie będzie antybiotyków, żeby z nimi walczyć, zostaną tylko szczepionki. Jeśli się nie będziemy szczepić, to tych bakterii w naszym środowisku będzie coraz więcej.

Oprócz szczepień obowiązkowych mamy bogatą ofertę szczepień dodatkowych. Czy zatem należy z nich korzystać? Zawsze powinna to być indywidualna decyzja poprzedzona rozmową z lekarzem prowadzącym i badaniem lekarskim, bo organizm musi być sprawny, żeby szczepionka nie dała powikłań nieswoistych. Nie wolno się szczepić jedynie pod wpływem reklamy. Nie ma limitu szczepień, jakie człowiek może przyjąć, ale jest limit ilości antygenów wprowadzonych w czasie. Musi być zachowany przynajmniej sześciotygodniowy odstęp między jedną dawką a drugą lub innym szczepieniem, gdyż wprowadzając szczepionkę, aktywizujemy układ immunologiczny i następuje kaskada reakcji – jednych szybszych, drugich wolniejszych. Potem układ musi wrócić do stanu podstawowego.

Ważnym problemem jest kwestia bezpieczeństwa szczepionek. Dr hab. n. med. Tomasz Wąsik zapewnia, że nie ma korelacji między autyzmem a szczepieniami. W Polsce nie ma już szczepionek, które zawierają rtęć. Są szczepionki bardziej i mniej bezpieczne. Do tych ostatnich zalicza się szczepionki z żywymi wirusami, szczególnie atenuowanymi, czyli takimi, które poprzez hodowlę w niekorzystnych warunkach mają obniżoną infekcyjność, nie wywołują choroby, ale namnażają się w komórkach. Dają najsilniejszą odpowiedź immunologiczną, lecz z racji tego, że istnieje prawdopodobieństwo, że w procesie atenuacji mogło dojść do atenuacji niepewnej, w niektórych szczepionkach może się zdarzyć, że będzie wirus w pełni zjadliwy albo niecałkowicie osłabiony. Wtedy, szczepiąc, można wywołać chorobę. To są szczepionki najefektywniejsze, ale o najmniejszym stopniu bezpieczeństwa. Dlatego WHO zabrania stosowania takich szczepionek u dzieci, osób starszych i kobiet w ciąży. Niestety, u nas w schemacie szczepień u dzieci nadal są szczepionki atenuowane.

Szczepionki przeciw chorobom wirusowym powinny być częściej modyfikowane niż te przeciwbakteryjne, bo bakterie wolniej mutują i zmieniają swój asortyment białek. Wirusy, natomiast, szybciej ulegają zmianom i wytwarzają się losowo mutanty. Na przykład wirus grypy typu A zmienia się bardzo szybko, dlatego co roku jest inna szczepionka i co roku ona ma inną skuteczność. Jeżeli więc ktoś się decyduje, że szczepi się przeciwko grypie i nie ma przeciwskazań do szczepienia, powinien się co roku szczepić aktualną szczepionką. Nie ma natomiast szczepionki przeciwko przeziębieniu, ponieważ najczęściej wywołują je rinowirusy, a jest ich sto serotypów. W takiej sytuacji skonstruowanie szczepionki nie jest możliwe, bo układ immunologiczny, wytwarzając odporność antygenową swoistą, jest niezwykle dokładny, rozpoznaje kilka aminokwasów w białku, które tę odporność wzbudza. Jeżeli one będą zmienione, odporność nie będzie wykształcona. Dlatego nie ma szczepionki przeciwko AIDS, bo wirus HIV tak szybko mutuje, że nie jesteśmy w stanie jej skonstruować.

– Przy chorobach zakaźnych najskuteczniejsza jest profilaktyka – reasumuje naukowiec.