Czy zmiany w rytuałach religijnych związane z pandemią powodują napięcia wewnątrzgrupowe?
Pandemia wpłynęła nie tylko na zmiany w rutynie codziennej pracy lub relacji społecznych, ale także na takie sfery życia człowieka, jak życie religijne i duchowość. Sfery te przeżywane są w sposób zindywidualizowany, jednak każda religia ma także istotny aspekt wspólnotowy.
Klasyczne w psychologii społecznej badania Henri Tajfela pokazały, jak istotna jest tożsamość społeczna człowieka, uruchamiana w sytuacjach odczuwania identyfikacji z grupą społeczną, nawet jeśli grupa tworzy się z uwagi na błahe kryteria. Grupy religijne, ale i etniczne, utrwalają swoją tożsamość na drodze czynności rytualnych. Stanowią ono dokładnie określony układ czynności i gestów, które mają silne konotacje moralne i odnoszą się do podstawowych dla grupy wartości. Zmiana takiego rytuału, a nawet niepowodzenie w jego realizacji (np. zmiana jednostkowego elementu), powoduje oburzenie moralne członków grupy (Grimes, 1990; Stein i in., 2021). W wyniku wdrażania czynności prewencyjnych zmianom uległy istotne czynności rytualne w wielu wyznaniach i denominacjach.
Dr Marcin Moroń z Wydziału Nauk Społecznych Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, we współpracy z Magdaleną Biolik-Moroń – doktorantką Wydziału Teologicznego UŚ oraz Krzysztofem Matuszewskim z Wydziału Teologicznego UŚ, opublikował artykuł pt. „Alterations in Religious Rituals Due to COVID-19 Could Be Related to Intragroup Negativity: A Case of Changes in Receiving Holy Communion in the Roman Catholic Community in Poland” w czasopiśmie „Religions”, poświęcony procesom grupowym we wspólnocie religijnej, które mogą powstać w wyniku zmian rytualnych podyktowanych pandemią COVID-19.
Badania były poświęcone recepcji zmian w przyjmowaniu Komunii świętej w kościele katolickim w Polsce. Zwyczajowo Eucharystia jest przyjmowana w Polsce do ust, choć prawnie dozwolona jest forma przyjęcia Komunii na rękę. W czasie pandemii Konferencja Episkopatu Polski (KEP) zachęcała do przyjmowania Komunii na dłoń. Sugestie te spotkały się z ambiwalentnym odbiorem wiernych, czego dowodem była akcja bilboardowa: „Stop Komunii świętej na rękę”, która zawierała metaforykę nieczystości w opisie postawy osób stosujących się do sugestii KEP.
W dwóch badaniach przeprowadzonych z udziałem osób wierzących wykazano występowanie efektów postrzegania międzygrupowego, np. faworyzacji grupy „własnej” i niższego empatyzowania wobec grupy „obcej”. Dodatkowo pokazano, iż grupa osób, które zmieniły formę przyjmowania Komunii świętej w czasie pandemii, przeżywała najbardziej ambiwalentne emocje wobec wspólnoty religijnej, natomiast grupa osób, które były zwolennikami wyłącznego przyjmowania Komunii świętej na rękę lub wyłącznego przyjmowania do ust, przejawiły niższą legitymizację władzy kościelnej.
Wyniki badań wskazują, iż zmiana rytuału w wyniku zaleceń sanitarnych może powodować pojawienie się mechanizmów podziału grupy na „naszych” (zwolenników naszego poglądu) i „obcych” (zwolenników innego poglądu) i uruchamiać w postrzeganiu społecznym konsekwencje tego podziału (np. efekty faworyzowania grupy własnej). Dodatkowo wyniki pokazały, iż ostatnio opublikowaną koncepcję moralnego oburzenia i karania naruszeń rytuału (Stein i in., 2021) można rozszerzyć o perspektywę procesów grupowych wobec osób konstytuujących grupę „naruszającą” bądź „próbującą zmodyfikować” rytuał.
Literatura:
- Grimes, R. L. (1990). Ritual Criticism: Case Studies in Its Practice. Essays on Its Theory. Columbia: University of South Carolina Press.
- Stein, D. H., Schroeder, J., Hobson, N. M., Gino, F., & Norton, M. I. (2021). When alterations are violations: Moral outrage and punishment in response to (even minor) alterations to rituals. “Journal of Personality and Social Psychology”. Advance online publication. https://doi.org/10.1037/pspi0000352.
Artykuł pt. „Alterations in Religious Rituals Due to COVID-19 Could Be Related to Intragroup Negativity: A Case of Changes in Receiving Holy Communion in the Roman Catholic Community in Poland” dostępny jest na stronie: https://doi.org/10.3390/rel12040240.
