Przystanek nauka - portal Uniwesytetu Śląskiego w Katowicach

Czy jest w tym coś niezwykłego?

Jeden merkuriański rok trwa (jak na szybkiego posłańca bogów przystało) tylko 88 ziemskich dni. W takim czasie Merkury obiega Słońce. Naszej planecie zajmuje to nieco dłużej, bo jak wiemy aż 365 dni. Zestawiając oba te okresy, okazuje się, że Merkury znajduje się między Ziemią a Słońcem co 116 dni, czyli nieco ponad 3 razy w roku. Niestety rzadko przechodzi on przed tarczą słoneczną. Najczęściej jego wędrówka na niebie odbywa się nad lub pod nią.

Dlaczego tak jest?

Orbity Ziemi i Merkurego nie leżą w tej samej płaszczyźnie, są do siebie nachylone pod kątem 7 stopni. To niewielki kąt, ale w porównaniu z rozmiarami Merkurego czy Słońca na firmamencie, to już wystarczająco dużo. Jeśli płaszczyzny orbit nie są równoległe, to oznacza, że mają jedną wspólną prostą – tak zwaną linię węzłów. Na tej właśnie linii musi znaleźć się Słońce, Merkury i Ziemia, abyśmy z naszej planety mogli zaobserwować „boskiego posłańca” na tle tarczy Słońca. Z powodu tych geometrycznych wymagań możemy obserwować tranzyt Merkurego maksymalnie 14 razy na stulecie, czyli średnio co 7 lat. Odstępy te nie są jednak równe, a przejście nie jest widoczne z całej Ziemi. Ostatnie miało miejsce 10 lat temu, a następne będzie już za 3 lata. W naszym kraju jednak będzie można zaobserwować tylko jego początek, zaś całe zjawisko dostępne do obserwacji z terenów Polski będzie dopiero w 2032 roku.

Tegoroczny tranzyt będziemy mogli zobaczyć prawie w całości. 9 maja o godzinie 13.12 Merkury rozpocznie swoją defiladę przed tarczą słoneczną. Będziemy mogli obserwować, jak w kolejnych godzinach przesuwa się on na jego tle. Zjawisko zakończy się o 20.42, ale wtedy Słońce będzie już pod horyzontem, bo w tym dniu zajdzie niespełna pół godziny wcześniej.

Jak to zobaczyć?

Z identyfikacją Słońca nie niebie nie powinniśmy mieć problemu. Podczas tranzytu Merkury będzie małą kropeczką na tle tarczy słonecznej – około 150 razy mniejszą od średnicy Słońca. Dlatego aby go zauważyć, musimy posłużyć się instrumentami astronomicznymi. O ile przy zaćmieniu Słońca wystarczy ciemna szybka z aparatu spawalniczego, o tyle przejścia Merkurego nie da się zaobserwować bez użycia lunety, lornetki czy teleskopu. Taki sprzęt nie tylko powiększy nam obraz, ale także zapewni zdecydowanie większą rozdzielczość, co jest niezbędne do identyfikacji Merkurego na tarczy słonecznej. Stąd też musimy zaopatrzyć się w specjalny filtr montowany przed obiektywem przyrządu, aby ochronić nasze oczy. Możemy też w odległości 10–30 cm za okularem instrumentu umieścić białą kartkę – ekran i obserwować obraz, jaki na niej powstanie. Nigdy nie należy spoglądać na Słońce przez przyrząd optyczny bez zabezpieczenia. Skutkuje to natychmiastowym trwałym uszkodzeniem wzroku, jeśli więc nie robiliście tego wcześniej, lepiej obserwować to zjawisko pod okiem kogoś doświadczonego. Przejście Merkurego będzie można obserwować na przykład w Planetarium Śląskim w Chorzowie. Przez instrumenty z odpowiednim wyposażeniem będzie można bezpiecznie spojrzeć na Słońce wraz z Merkurym. Jedynym warunkiem jest bezchmurne niebo. 

Podczas zjawiska dojdzie do czterech kontaktów (patrz rysunek obok):

I. Pierwszy kontakt: moment, gdy tarcza Merkurego po raz pierwszy „dotknie” brzeg tarczy Słońca.
II. Drugi kontakt: moment, gdy cała tarcza Merkurego przejdzie przez wschodni brzeg tarczy Słońca i jest styczna z nim „od wewnątrz” – dla Katowic 13.15.
III. Trzeci kontakt: moment, gdy tarcza Merkurego dotrze do zachodniego brzegu tarczy Słońca i jest styczna z nim „od wewnątrz” – dla Katowic 20.36.
IV. Czwarty kontakt: moment, gdy cała tarcza Merkurego przejdzie przez zachodni brzeg tarczy Słońca i jest styczna z nim „od zewnątrz”.

Organizatorami obserwacji jest Polskie Towarzystwo Miłośników Astronomii oraz Planetarium i Obserwatorium Astronomiczne w Chorzowie.

Źródło informacji: 
Post na profilu FB Planetarium Śląskiego