Rocznica urodzin Aleksandra Brücknera

Stanisław Pigoń mówił o nim: „Jak Schliemann Troję, tak on odkrył nam dawną literaturę polską”, a Stanisław Lem dodawał, że „talentem konstrukcyj, lotnością myśli i głębokością odczuwania piękna rywalizował z najbardziej twórczymi umysłami swego wieku”. Aleksander Brückner, jedna z największych postaci polskiej filologii, urodził się 29 stycznia 1856 roku

28.01.2016Aktualizacja: 28.01.2016Opublikował: TP

Urodził się w Tarnopolu (inne źródła podają Brzeżany, miasto w obwodzie tarnopolskim) w mieszczańskiej rodzinie spolszczonych w XVIII wieku niemieckich kolonistów jako syna Aleksandra Mariana oraz Emmy Kilian. W 1872 roku ukończył z wyróżnieniem lwowskie gimnazjum, na tamtejszym uniwersytecie studiował slawistykę (do 1875), który to kierunek kontynuował na uczelniach w Lipsku i Berlinie. Habilitację zdobył w 1878 roku w Wiedniu, a trzy lata później objął stanowisko profesora języków i literatur słowiańskich na Uniwersytecie Berlińskim – wykładał ten przedmiot przez kolejne 43 lata.

Wszechstronność zainteresowań i ogromna wiedza zaowocowała mnogością specjalizacji naukowych – Brückner był nie tylko historykiem polskiej literatury i kultury, ale także etnologiem, edytorem, językoznawcą, paremiologiem (badał sens i pochodzenie przysłów) oraz znawcą literatur słowiańskich. Nie do przecenia pozostają jego zasługi dla historii polskiego piśmiennictwa, którego kilka ważnych zabytków odnalazł Brückner podczas jego niezliczonych kwerend bibliotecznych. Za jego najcenniejsze „trofeum”, zdobyte na dodatek w najniezwyklejszych okolicznościach, uchodzą Kazania świętokrzyskie, uznawane za najstarszy dokument prozatorski stworzony w języku polskim (datowany na koniec XIII w. lub na XIV stulecie). Brückner znalazł je w 1890 roku w Cesarskiej Bibliotece Publicznej w Petersburgu w… oprawie kodeksu zawierającego Dzieje Apostolskie i Apokalipsę.

Bibliografia jego prac obejmowała ponad 1800 pozycji, w tym między innymi wiele recenzji i ważnych rozpraw w wydawnictwach zbiorowych i encyklopedycznych, Dzieje literatury polskiej w zarysie (1903), Dzieje literatury rosyjskiej (wyd. pol. 1922), Dzieje języka polskiego (1906), kanoniczny dla każdego filologa Słownik etymologiczny języka polskiego (1926–1927) czy Encyklopedię staropolską (1937–1939).

Po odzyskaniu przez Rzeczpospolitą niepodległości nie przyjął propozycji objęcia katedr nowo otwartych uniwersytetów w Poznaniu i Warszawie, chciał bowiem zachować ośrodek nauki polskiej w Berlinie. W 1926 roku został doktorem honorowym Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, w 1933 zaś, z okazji 75. urodzin Brücknera, rząd polski uhonorował go złotym medalem. Do końca życia pozostawał aktywny umysłowo, a zmarł 24 maja 1939 roku. Mimo starań przedstawicieli państwa polskiego został pochowany na berlińskim cmentarzu Tempelhofer Parkfriedhof.