Przystanek nauka - portal Uniwesytetu Śląskiego w Katowicach

Henryk Adam Aleksander Pius Sienkiewicz przyszedł na świat 5 maja 1846 r. w Woli Okrzejskiej. Po ojcu Józefie, rodzina należała do zubożałej szlachty pieczętującej się herbem Oszyk. Piotr Sienkiewicz, pułkownik wojsk polskich i przodek pisarza, otrzymał niniejszy herb w 1775 r. z rąk samego króla Stanisława Augusta za zasługi oddane Koronie.

Matka Stefania z d. Cieciszowska wywodziła się ze starej majętnej rodziny podlaskiej. Miała wielki talent pisarski, który przekazała Henrykowi. Pisała wiersze, opowiadania i powieści. Dwa z opowiadań zostały opublikowane w „Tygodniku Ilustrowanym” w 1864 r., a druk powieści   „Jedynaczka” ukazał się na łamach pisma „Bazar – tygodnik ilustrowany mód i robót ręcznych”.

Henryk nie był jedynym dzieckiem Sienkiewiczów. Rodzina liczyła jeszcze pięcioro innych dzieci: Kazimierza, Anielę, Helenę, Zofię i wcześnie zmarłą Marię. 

Według badaczy ród Sienkiewiczów wywodził się od litewskich Tatarów. Przez setki lat przodkowie pisarza byli wyznawcami Mahometa. Dopiero jego pradziad, Michał Sienkiewicz postanowił przyjąć chrzest, co przerwało pokoleniowy kult religii muzułmańskiej. 

Cała rodzina Henryka odznaczała się wielkim zamiłowaniem do ojczyzny. Jego pradziad walczył w Konfederacji Barskiej, dziadek – w Powstaniu Kościuszkowskim, ojciec – w Powstaniu Listopadowym, a starszy brat – w powstaniu styczniowym oraz w wojnie francusko-pruskiej. Niestety drugi udział Kazimierza w walce zakończył się jego tragiczną śmiercią (miał zaledwie 27 lat). Sam Henryk, choć chciał iść w ślady przodków, nie został przyjęty do wojska. Powodem odmowy był jego młody wiek (zgłosił się do poboru w wieku niespełna 17 lat) oraz wątła budowa ciała. Jego rodzice kategorycznie zabraniali mu pełnienia służby wojskowej. Bali się, że los Henryka będzie taki sam, jak jego tragicznie zmarłego brata. Henryk nie miał wyboru, musiał przyjąć wolę rodziców. Długo się z nią jednak nie zgadzał, bo świadomość bycia „synem bez wojskowego dorobku” stanowiła głęboką skazą na jego honorze. 

Będąc w gimnazjum, Henryk odznaczał się bardzo dobrym piórem i zmysłem pisarskim. Jego wypracowanie pt. „Mowa Żółkiewskiego do wojska pod Cecorą” zdobyła pierwszą nagrodę. Był prymusem w przedmiotach humanistycznych. Interesował się historią i literaturą, był pod wrażeniem Homera, Mickiewicza, Słowackiego, Scotta i Dumasa. Interesował się również heraldyką i posiadał bardzo szeroką widzę na temat historii rodzin szlacheckich. Nie czuł się jednak dobrze w pozostałych przedmiotach, o czym świadczyły przeciętne noty.

Rodzina Sienkiewiczów żyła bardzo skromnie. Wskutek trudnej sytuacji materialnej młody Henryk nie mógł liczyć na finansową pomoc rodzicieli. Mając 19 lat, młodzieniec przyjął posadę guwernanta u rodziny Weyherów w Płońsku. Po zdanej maturze i otrzymaniu świadectwa dojrzałości, Henryk rozpoczął studia medyczne w Szkole Głównej w Warszawie. Do zawodu lekarza namawiali go rodzice twierdząc, że ta profesja zagwarantuje mu dobre i dostatnie życie. Henryk niestety nie czuł się dobrze na podjętym kierunku. Wbrew ich woli, bo Józef i Stefania wcale nie podzielali zdania swojego syna, Henryk przeniósł się na studia prawnicze. Niestety i ten kierunek nie sprostał jego oczekiwaniom. Henryk szukał swojej drogi. W końcu zdecydował się na studia historyczno-filologiczne, które były tym, czego pragnął przyszły pisarz. Obracając się wokół intelektualistów, pracując ze „słowem” i podzielając zainteresowania ze znajomymi z roku, Henryk czuł, że jest na właściwym miejscu. W tym samym czasie co młody Sienkiewicz, studia podjęli także Aleksander Głowacki (Bolesław Prus) i Aleksander Świętochowski. 

Sięgając do zapisków Świętochowskiego można odnaleźć jego wzmianki o Henryku z czasów akademickich. Aleksander opisywał chłopaka jako niczym niewyróżniającego się studenta, który nie grzeszył ani talentem, ani posturą. Był wątły, niski (miał bowiem ok. 1,54 m) i chorowity. Nie udzielał się towarzysko, był raczej wycofany, a przed egzaminami bardzo się stresował. Na wieść, że Henryk opublikował swoją pierwszą powieść pt. „Na marne”, koledzy śmiali się z niego i niedowierzali, ażeby „taki” Sienkiewicz mógł cokolwiek napisać. Henryk jednak naprawdę pisał. „Na marne” było jego pierwszą opublikowaną powieścią, ale nie pierwszą, którą chował w przysłowiowej „szufladzie”. Przed nią powstała „Ofiara”, jednak ta powieść nigdy nie została wydana, a oryginał nie zachował się. 

W 1869 r. Henryk zadebiutował jako dziennikarz. Pisząc do „Przeglądu Tygodniowego”, dał się poznać jako utalentowany reporter i felietonista. Lata poświęcone dziennikarstwu ugruntowały jego pozycję w warszawskiej prasie. Podjął współpracę z „Gazetą Polską”, dla której tworzył pod pseudonimem Litwos, prowadził również dział literacki w piśmie „Niwa”, której był współwłaścicielem, a także obejmował stanowisko redaktora naczelnego w piśmie „Słowo”.

W 28-letnim Henryku kochała się Maria Kellerówna, subtelna młoda dziewczyna. Ona również była pierwszą miłością Sienkiewicza. Wyznawszy sobie uczucia, Henryk oświadczył się 19-latce. Oboje planowali ślub i dalszą wspólną przyszłość. Plotek na temat ich związku do dziś krąży bardzo wiele. Jedne donoszą, że w rzeczywistości Henryk nie chciał się żenić, dlatego ciągle odwlekał ślub. Inne mówią, że Henryk był bardzo zadłużony, co było źle widziane przez rodziców dziewczyny, którzy chcieli dla niej lepszego życia. Kolejna znowu wspomina o jego rzekomym romansie z Heleną Modrzejewską, w której kochała się wówczas połowa Warszawy. Bez względu na ich prawdziwość, związek Henryka i Marii nie przetrwał. Rodzice dziewczyny usilnie nalegali na zerwanie z Henrykiem, na co w końcu przystanęła. Oboje narzeczonych załamało się – popadli w depresje. Dziewczyna już z nikim nigdy się nie związała, a mężczyzna potrzebował aż pięciu lat, by znów otworzyć się damsko-męskie relacje. 

Henryk, pełen żalu i goryczy, zwrócił się wtedy do Heleny Modrzejewskiej, z którą istotnie łączyła go przyjaźń i serdeczność, by razem z grupą znajomych pojechać wspólnie do Stanów Zjednoczonych. W tym czasie Sienkiewicz cały czas poszerzał swój pisarski dorobek. Napisał m.in. „Komedia z pomyłek” (1878), „Przez stepy” (1879), „Za chlebem” (1880), „W krainie złota” (1881), „Latarnik” (1881), „Wspomnienie z Maripozy” (1882) i „Sachem” (1883), a także „Listy z podróży do Ameryki” drukowane w „Gazecie Polskiej”. Wszystkie utwory powstawały pod natchnieniem jego dalekiej wyprawy, która toczyła się w latach 1876-1878.

Po dłuższym czasie pisarz poznał Marię Szetkiewiczównę. Ponownie zakochany, równie ponownie się oświadczył, lecz tym razem nie został od razu przyjęty. Musiał starać się dwa lata o rękę kobiety, która finalnie została jego żoną. Małżeństwo zaowocowało dwojgiem dzieci: Henrykiem Józefem i Jadwigą Marią, jednak rodzinna sielanka trwała bardzo krótko. Maria zachorowała na gruźlicę. Od 1880 r. Henryk towarzyszył żonie w podróżach po zagranicznych uzdrowiskach. Aby uatrakcyjnić żonie czas, zabrał ją nawet w podróż do Monte Carlo. Wtedy też powstała pierwsza część „Trylogii”: „Ogniem i mieczem”. Niestety powikłania po chorobie były zbyt rozległe. Żona Sienkiewicza zmarła w wieku 31 lat, po 4 latach wspólnego małżeństwa.

Po śmierci żony Henryk nie przestał podróżować. Razem z dziećmi jeździł po świecie, co służyło jego pisarskiej twórczości. W tym czasie powstała cała „Trylogia. Pisarz znalazł schemat, który przeplatał się przez każdą z części: miłość od pierwszego wejrzenia, rozłąka, przygody i szczęśliwe zakończenie. Pisarz z wielkim pietyzmem podchodził do szczegółów opowiadanych czasów i oddania klimatu. Wielu jego czytelników wspierało go finansowo, by ten mógł w pełni poświęcić się pisaniu. Jeden z fanów przysłał mu nawet sumę opiewającą na 15 tys. rubli, którą Henryk przeznaczył na fundusz im. Marii Sienkiewiczowej dla artystów zagrożonych gruźlicą.  

W 1888 r. Henryk odbył podróż do Hiszpanii, a w 1891 r. do Afryki. Ten wyjazd zaowocował „Listami z Afryki” i inspiracją do napisania „W pustyni i w puszczy”. Od tego czasu przyszły noblista cieszył się dobrą passą. Udało mu się stworzyć m.in. „Rodzinę Połanieckich” (1894), „Quo vadis” (1895-1896), którą pisał w Rzymie, i „Krzyżaków” (1896-1900). W 1905 r. twórczość Henryka została hojnie nagrodzona. Pisarzowi przyznano Literacką Nagrodę Nobla, za walory epickie i narodowe. 

Po śmierci żony, Henryk w ogóle przestał interesować się kobietami. Był pogrążony w ciężkiej żałobie, która trwała 7 lat. Po tym czasie znalazła się trzecia Maria, Maria Romanowska, z którą łączył go głośny romans. Choć Henryk nie chciał się żenić, twierdził bowiem, że jest na to za stary (miał bowiem 46 lat, a jego nowa wybranka zaledwie 18), to po długich namowach ciotki dziewczyny, pisarz przystanął na ożenek. Niestety i tym razem szczęście Henryka nie trwało długo, bo aż 6 tygodni. Ku zaskoczeniu wszystkich, nowa żona Henryka opuściła go podczas ich wspólnej podróż poślubnej. 

Koleje losu, niespełniona pierwsza miłość oraz nieszczęśliwe związki odcisnęły głębokie piętno na psychice mężczyzny. Mimo to, 50-latek odważył się jeszcze raz zaufać kobiecie, nota bene kolejnej Marii. Maria Babska była cioteczną siostrzenicą Henryka. Jeszcze za czasów jego żałoby z Marią z Szetkiewiczów wyznała mu miłość i zaproponowała małżeństwo. Początkowo pisarz zgodził się, ale finalnie do niczego nie doszło. Po latach para na nowo się zjednoczyła i zawarła związek małżeński. Ślub odbył się w tajemnicy, jedynie przy udziale najbliższych osób. 

Choć na świecie szalała pierwsza wojna światowa, małżeństwo przeżyło szczęśliwie 12 wspólnych lat. Przy tej kobiecie Henryk dożył końca swoich dni – zmarł 15 listopada w 1916 r. w Vevey we Szwajcarii na anewryzm serca (tętniak serca). Po ośmiu latach (w 1924 r.) prochy Sienkiewicza zostały przetransportowane do Polski i złożone w katedrze św. Jana w Warszawie, która była jego umiłowanym miejscem. Ilekroć pisarz wchodził do tej katedry, mówił, że jest to „najpiękniejsza katedra na świecie”. 

 

Tekst opracowano na podstawie:

https://biografia24.pl/henryk-sienkiewicz/

https://pl.wikipedia.org/wiki/Henryk_Sienkiewicz

https://genealogia.okiem.pl/sienkiewicz_henryk.htm

https://ciekawostki.online/ciekawostki/360/o-henryku-sienkiewiczu/

https://www.opiekun.kalisz.pl/cztery-marie-czyli-zycie-uczuciowe-henryka-sienkiewicza-stulecie-smierci-sienkiewicza/