Przyznano Nagrodę Abela 2025. To odpowiednik Nobla dla matematyków
Masaki Kashiwara, japoński matematyk, otrzymał tegoroczną Nagrodę Abela, która nazywana jest matematycznym Noblem. W uzasadnieniu podkreślono jego zasługi w dziedzinie analizy algebraicznej.
W świecie nauki istnieją wyróżnienia, które nie tylko honorują wybitne osiągnięcia, ale także inspirują kolejne pokolenia badaczy. Jednym z nich jest Nagroda Abela, często nazywana matematycznym Noblem. W 2025 roku to prestiżowe wyróżnienie otrzymał japoński matematyk Masaki Kashiwara za „fundamentalny wkład w analizę algebraiczną i teorię reprezentacji, w szczególności za rozwój teorii D-modułów i odkrycie baz krystalicznych”.
Masaki Kashiwara urodził się w 1947 roku w Yuki, w prefekturze Ibaraki w Japonii. Jego miłość do algebry rozbudził szkolny problem zwany Tsurukamezan dotyczący obliczania liczby żurawi i żółwi na podstawie łącznej liczby głów i nóg. Fascynowało go, że można uogólnić metodę tak, aby rozwiązywała każdy podobny problem. Od tamtego czasu przez całą swoją niezwykłą karierę nieustannie szukał nowych podejść i tworzył nowe metody rozwiązywania problemów matematycznych. Kashiwara ukończył studia na Uniwersytecie Tokijskim. To tam spotkał swojego mentora Mikio Sato (1928–2023) i zapisał się na jego seminarium na ostatnim roku studiów. Sato był twórcą nowej dziedziny – analizy algebraicznej. W 1970 roku Kashiwara, mając zaledwie 23 lata, obronił pod jego kierunkiem pracę magisterską, w której stworzył fundamenty teorii D-modułów – nowego podejścia do badania układów równań różniczkowych za pomocą analizy algebraicznej. Przez kolejne 25 lat jego praca była dostępna wyłącznie w języku japońskim, miała jednak tak ogromny wpływ na rozwój matematyki, że ostatecznie została przetłumaczona na język angielski.
Jako doktorant Kashiwara wraz z Mikio Sato i innym matematykiem, Takahiro Kawaiem, wyjechał do Francji. Tam poznał swojego późniejszego wieloletniego współpracownika, Pierre’a Schapirę. Po ukończeniu doktoratu na Uniwersytecie w Kioto w 1974 roku, Kashiwara został profesorem na Uniwersytecie w Nagoi. W 1977 roku rozpoczął badania na MIT, a rok później powrócił do Japonii i związał się z Instytutem Badań Nauk Matematycznych (RIMS) na Uniwersytecie w Kioto, gdzie pozostał przez całą karierę. Po przejściu na emeryturę w 2010 roku otrzymał tytuł profesora emerytowanego i kontynuował swoje badania jako profesor projektowy w RIMS. Od 2019 roku pełni także funkcję profesora specjalnego w Instytucie Zaawansowanych Studiów Uniwersytetu w Kioto (KUIAS).
Masaki Kashiwara jest wyjątkowo aktywnym matematykiem, współpracował z ponad 70 innymi naukowcami. Oprócz publikacji licznych artykułów i kilku książek, wniósł wiele pomysłów, które rozwijali inni badacze. Za swoją pracę otrzymał wiele prestiżowych nagród, m.in.: Nagrodę Asahi za osiągnięcia naukowe, Nagrodę Japońskiej Akademii Nauk, Nagrodę Fujihary, Medal Cherna przyznawany przez Międzynarodową Unię Matematyczną, Nagrodę Kioto, Nagrodę Frontiers of Science na Międzynarodowym Kongresie Nauk Podstawowych.
Kashiwara jest najbardziej znany z opracowania teorii D-modułów, która stała się kluczowym narzędziem w analizie algebraicznej. Teoria ta pozwala na badanie układów równań różniczkowych za pomocą metod algebraicznych, co umożliwia łączenie różnych dziedzin matematyki. Jednym z jego najważniejszych dokonań jest rozwiązanie problemu Riemanna-Hilberta w wyższych wymiarach.
Nagroda Abela została ustanowiona przez rząd Norwegii w 2002 roku na cześć wybitnego norweskiego matematyka Nielsa Henrika Abela. Jej celem jest uhonorowanie wybitnych osiągnięć w dziedzinie matematyki oraz podkreślenie znaczenia tej nauki w społeczeństwie. Pierwszym laureatem nagrody w 2003 roku był francuski matematyk Jean-Pierre Serre.
Alfred Nobel, szwedzki wynalazca i fundator Nagrody Nobla, w swoim testamencie z 1895 roku ustanowił nagrody w dziedzinach fizyki, chemii, medycyny, literatury oraz nagrodę pokojową (w 1968 roku Narodowy Bank Szwecji ustanowił w dziedzinie ekonomii nagrodę imienia Alfreda Nobla). Matematyka nie znalazła się wśród wyróżnionych dziedzin, co od lat budzi różne spekulacje. Jedna z teorii sugeruje, że Nobel pominął matematykę z powodu osobistych animozji wobec szwedzkiego matematyka Gösta Mittag-Lefflera, brak jednak na to jednoznacznych dowodów. Bardziej prawdopodobne jest, że Nobel chciał nagradzać osiągnięcia o bezpośrednim praktycznym zastosowaniu, a w tamtym czasie matematyka była postrzegana jako dziedzina bardziej teoretyczna.
Niemniej Nagroda Abela wypełniła lukę pozostawioną przez brak Nagrody Nobla w dziedzinie matematyki, stając się jednym z najbardziej prestiżowych wyróżnień dla matematyków na całym świecie. Przyznawana jest przez Norweską Akademię Nauk i Literatury, a jej laureaci są wybierani przez międzynarodowe grono wybitnych specjalistów
Opracowano na podstawie:
Japanese mathematician Masaki Kashiwara awarded the Abel Prize 2025
