Odkryto fenicką prasę do produkcji wina
Prasa winiarska sprzed ok. 3 tysięcy lat została odkopana w Libanie, niedaleko starożytnego fenickiego miasta. Fenicjanie, śródziemnomorski lud handlowy, przyczynili się do rozpropagowania wina jako napoju towarzyskiego i religijnego, w Grecji i Rzymie. Do teraz nie wiedzieliśmy, jak sami produkowali wino. Niewielka osada, na terenie której znaleziono prasę, otoczona była ogromnymi uprawami winorośli i zaopatrywała w wino Sydon, jedno z najpotężniejszych miast wczesnej starożytności.
Wino odgrywało istotną rolę w świecie śródziemnomorskim epoki żelaza. Jego znaczenie jest było widoczne w życiu codziennym, w rytuałach religijnych i w stosunkach handlowych. W jego rozpowszechnieniu i popularyzacji niemałą rolę odegrali Fenicjanie – lud zamieszkujący centralne wybrzeże Lewantu, ale podróżujących i zakładający kolonie w całym basenie morza Śródziemnego. Prawdopodobnie to właśnie oni przenieśli technologię i zwyczaj wytwarzania wina z Egiptu do Grecji, skąd przeniosły się one do Rzymu, a później do Hiszpanii i Francji, dla których z czasem ten napój stał się niezwykle istotnym elementem kultury.
Chociaż rola Fenicjan w rozpowszechnianiu wina jest dobrze znana i potwierdzona w różnego typu źródłach, to do niedawna nic nie wiedzieliśmy o ich własnych sposobach wyrobu tego trunku. Tę sytuację zmieniają właśnie badacze z Uniwersytetu w Tybindze, którzy odkryli fenicką prasę winiarką na stanowisku archeologicznym Tell el-Burak na terenach współczesnego Libanu.
Odkryta prasa winiarska i budynki gospodarcze związane z produkcją wina, pochodzą z VII wieku przed naszą erą. Do budowy prasy Fenicjanie użyli zaprawy z wapnem i z fragmentami pokruszonej ceramiki. Tej samej techniki – opartej na wapiennej zaprawie – używali później Rzymianie, udoskonalając ją jedynie.
Badania opublikowano w czasopiśmie „Antiquity”. Autorami publikacji są badacze z Uniwersytetu Eberharda Karola w Tybindze (Niemcy), przedstawiciele dwóch jednostek – Instytutu Bibliojno-Archeologicznego i Competence Center Archaeometry – Baden-Württemberg (CCA-BW). Współpracowali z nimi badacze z Uniwresytetu Amerykańskiego w Libanie (Wydziału Historii i Archeologii).
Stanowisko archologiczne Tell el-Burak było eksplorowane przez zespół niemiecko-libanijski już od 2001 roku. Znaleziska określane jako Projekt Archeologiczny Tell el-Burak składają się na niewielką fenicką osadę, funkcjonującą między ósmym a czwartym wiekiem przed naszą erą. Osadę założoną niedaleko miasta Sydon, obecnie znajdujące się w południowej części Libanu, a w starożytności stanowiącego jeden z najważniejszych – początkowo najważniejszy – port fenicki, czasem utożsamiany z całym państwem fenickim. Eksplorowana osada najprawdopodobniej służyła jako zaopatrzenie miasta w produkty rolnicze.
Od strony południowowschodniej i południowozachodniej osada była ograniczona przez dwu i pół metrową ścianę tarasu. Jak raportują autorzy publikacji, na południe od jednej ze ścian znaleziono dobrze zachowaną prasę winiarską, wybudowaną na zboczu wzgórza. Zdjęcia, udostępnione dzięki uprzejmości Projektu Archeologicznego Tell el-Burak pokazują, jak sprawna i dokładna była to konstrukcja. Badacze udostępnili takie grafiki, które pokazują, jak mógł wyglądać proces przygotowywania wina w prasie.
Oprócz odkrycia samego miejsca i ustalenia techniki produkcji, ważnym dla badań archeologicznych odkryciem jest ustalenie z czego starożytni budowali podobne struktury. Analizy przeprowadzone w Competence Center Archaeometry dostarczają nam nowych danych dotyczących tego, jakiej zaprawy używali starożytni do budowy takiej prasy.
- Dobrej jakości zaprawa wapienna mogła być trudna w przygotowaniu – wyjaśniają autorzy. Dlatego Fenicjanie udoskonalali ten proces, używając przetworzonych elementów ceramiki Dzięki temu budowali lepsze, bardziej stabilne budynki. Tak wytworzona zaprawa była wodoodporna i bardzo wytrzymała. Ta technika powstają w Fenicji, była udoskonalana na południu kraju, a potem zaadaptowana przez Rzymian do budowy ich budynków różnego typu.
Wcześniejsze badania w Tell el-Burak dowiodły, że na południe od osady winorośl była uprawiana na wielką skalę. Badacze przypuszczają, że wino było tam produkowane przez kilka stuleci niemal w przemysłowych ilościach. Świadczyć mogą o tym znalezione w okolicy liczne amfory, których starożytni używali do transportu wina. Wino było dla Fenicjan bardzo ważne – oprócz funkcji spożywczych wino było używane przy uroczystościach religijnych. Rozwinięty był także handel winem.
– Sydon był ważnym portem na szlakach handlowych wschodniego Morza Śródziemnego. Rola Fenicjan w rozprzestrzenieniu się spożywania wina i zwyczajów z tym związanych – opowiadają autorzy. – A jednak, jak dotąd niewiele mieliśmy materiałów obrazujących to, w jaki sposób Fenicjanie produkowali swoje wino. Nasze najnowsze odkrycia mają więc znaczenie w perspektywie całej historii Europy.
Publikacja źródłowa: Adriano Orsingher, Silvia Amicone, Jens Kamlah, Hélène Sader & Christoph Berthold: Phoenician lime for Phoenician wine: Iron Age plaster from a wine press at Tell el-Burak, Lebanon. Antiquity 2020 Vol. 94 (377): 1–21, https://doi.org/10.15184/aqy.2020.4
Opracowano na podstawie artykułu Iron Age wine press yields clues to Phoenician building techniques opublikowanego na portalu Uniwersytetu w Tybindze. Jest to też źródło wszelkich grafik i zdjęć.
