Przystanek nauka - portal Uniwesytetu Śląskiego w Katowicach

Książki to coś nowego

Od czasu do czasu słyszymy opinię, że czas książek się kończy i kiedyś po prostu znikną. Kiedy w dyskusjach zażarcie bronimy książek, czasem w głowie rysuje nam się obraz książki, jako czegoś odwiecznego i dlatego – wiecznego. Wyobrażamy sobie starodruki i zapominamy, że książki jakie znamy, to historia zaledwie ostatnich kilkuset lat. Dopóki nie upowszechnił się druk, wynaleziony przez Gutenberga około roku 1450, książka była czymś drogim i niedostępnym. A powieści, czyli forma literacka, którą uznajemy dziś za prototypową, to ledwie sprawa ostatnich 200 lat.

Musimy sobie uświadomić, że przez większość naszej historii książek nie było – choć było pismo. A książka jako coś powszechnie dostępnego to już zupełnie świeża sprawa. Idea ta stała się wyobrażalna dopiero w XX wieku, a konkretnie – w roku 1935. W tym roku sir Allen Lane założył w Anglii wydawnictwo „Penguin” i zaczął sprzedawać książki w cenie 6 pensów. Nie była to przypadkowa kwota – dokładnie tyle płacono robotnikowi za godzinę pracy. Ale „Penguin” nie deklarował, ze swoje książki kieruje do klasy pracującej. Zamiast tego wydawnictwo informowało, że zakup ich książki oznaczał przyłączenie się do elity i w ten sposób dokonał niemożliwego – umożliwił przeciętnemu robotnikowi, za godzinę jego pracy, iluzję przynależności do grona ludzi wykształconych, oczytanych i światłych. Wydawnictwo „Pengiun” zrobiło dla proletariatu więcej niż Marks i Lenin razem wzięci i stworzyło namiastkę tego, na czym oparta jest cała współczesna kultura – na wyobrażeniu, że wszyscy jesteśmy trochę lepsi niż naprawdę jesteśmy.

Mózg człowieka piśmiennego

Człowiek, który umie pisać i czytać jest kimś zupełnie innym. Pisaliśmy jakiś czas temu, jak naukowcy z Instytutu Maxa Plancka odkryli, że nauka czytania potrafi także u osób dorosłych dokonać głębokich zmian także w ewolucyjnie starych częściach mózgu, takich jak wzgórze i pień mózgu. Wcześniej uważano, że po okresie dorastania te struktury są już stabilne i nie mogą się rozwijać. Dlaczego jednak czytanie tak wyraźnie wpływa na nasz mózg?

Człowiek wynalazł pismo około 5-6 tysięcy lat temu. Z perspektywy ewolucyjnej jest to bardzo krótki czas i ludzki mózg nie wytworzył sobie jeszcze żadnych stałych struktur, dzięki którym bylibyśmy „urodzonymi czytelnikami”. A to znaczy, że kiedy uczymy się pisać i czytać, nasz mózg dostosowuje się do czegoś zupełnie sobie nieznanego – tworzy niezaplanowanie wcześniej, ale bardzo wartościowe dla nas połączenia.

Mózg czytelnika

Nie wystarczy jednak umieć czytać i pisać. Trzeba jeszcze w tej umiejętności korzystać. Oczywiście dzisiaj trudno się uchronić przed natłokiem informacji pisanej, ale to jeszcze mało. Naukowcy zbadali ludzi, którzy czytają i opisali obszary, w których mają zasadniczą przewagę nad nieczytającymi.

Czytanie to przede wszystkim wspaniały trening dla mózgu. Im bardziej różnorodne książki czytamy, tym więcej zyskujemy sposobów patrzenia na świat i jego poznawania. Trudno też o lepszą naukę logicznego myślenie, rozumienia następstwa wypadków i sekwencyjności zdarzeń, niż dobra literacka opowieść.

Dr Raymond Mar, psycholog z York University w Toronto przez lata badał ludzi którzy czytają i odkrył, że nasz mózg nie do końca rozróżnia czytanie o czymś i robienie tego czegoś. Czytając, w pewnym sensie doświadczamy więc tego, o czym czytamy. Podobnie dzieje się podczas oglądania filmów, ale doświadczenie płynące z lektury jest znacznie silniejsze. To znaczy, że powinniśmy dobrze dobierać sobie lektury, ponieważ w zupełnie realny sposób kształtują nasze życie.

Być może z tego samego powodu, jak dowiedziono, czytanie wyraźnie podnosi poziom naszej empatii. Czytając, odkrywamy osobę za każdym indywiduum, pamiętamy o wewnętrznych i osobistych motywacjach działań każdej osoby i po prostu uczymy się rozumieć drugiego człowieka.