Jak nauka czytania zmienia mózg
Dzięki najnowszym badaniom wiemy, że nauka czytania u osób dorosłych prowadzi do poważnych zmian w głębokich strukturach mózgu. Odkrycie może zmienić pogląd nauki na zakres plastyczności mózgu osób dorosłych.
Badacze z Instytutu Maxa Plancka i kilku indyjskich ośrodków naukowych wybrali grupę całkowicie niepiśmiennych kobiet z niewielkich wsi w północnych Indiach i nauczyli je czytać. Mózg każdej z kobiet został zeskanowany przed i po tym, kiedy nabyły umiejętności czytania. Ku własnemu zdziwieniu, badacze zaobserwowali zmiany w głębokiej, ewolucyjnie bardzo starej strukturze mózgu, co do której byli przekonani, że u dojrzałego człowieka jest już niezmienna.
– Potwierdziło się to, co wiedziano już wcześniej – zmiany zaszły w zewnętrznej części mózgu, w korze mózgowej – mówi Falk Huettig z Instytutu Psycholingwistyki Maxa Plancka, jeden z głównych badaczy w projekcie. – Zaskoczyło nas jednak to, że doszło do zmian także w bardzo głębokich strukturach, takich jak wzgórze i pień mózgu. Te zmiany mają też swoje przełożenie na zewnętrzne warstwy mózgu.
Wzgórze zajmuje się filtrowaniem informacji dostarczanych przez wzrok. Pomaga w ten sposób jednej z tych zewnętrznych warstw, korze wzrokowej, wybrać właściwe bity jeszcze zanim nasza świadomość odbierze informację. Im lepsza jest koordynacja między wzgórzem a korą wzrokową, tym doskonalsza jest zdolność czytania.
Wszystkie kobiety, które zostały poddane badaniu, były powyżej 30. roku życia. Mniej więcej w ciągu roku osiągnęły taki poziom umiejętności czytania, jak uczeń po pierwszej klasie szkoły podstawowej. Wraz z rozwojem tej umiejętności, rosła efektywność wymiany informacji między wzgórzem a korą wzrokową.
– Wiemy dobrze, że mózgi małych dzieci są bardzo elastyczne. To dlatego znacznie łatwiej niż dorosłym przychodzi im, na przykład, nauka języków obcych – tłumaczy Huettig. – Tymczasem nasze badania pokazały, że także mózgi dorosłych ludzi są wciąż bardzo podatne na zmianę i adaptację nowych umiejętności, a zakres, w jakim to jest możliwe, był dla nas zaskoczeniem.
Badacze skupili się na czytaniu, ponieważ jest to, z perspektywy ewolucyjnej, stosunkowo nowa umiejętność. Człowiek wynalazł pismo około 5000 lat temu, co oznacza, że ludzki mózg, którego rozwój postępuje od kilku milionów lat, nie wykształcił jeszcze odpowiednich struktur wspierających użycie tej „technologii”. Zamiast tego, kiedy człowiek zaczyna czytać, struktury rozwinięte do pracy z innymi czynnikami środowiskowymi zaczynają współpracować i dostosowują się do tej czynności, umożliwiając rozpoznanie słowa pisanego.
– Wciąż staramy się zrozumieć działanie mózgu na podstawowym poziome – wyjaśnia dalej Huettig. – Jednym ze sposobów na to jest przyglądanie się temu, jak mózg zmienia się i adaptuje do pracy z wynalazkami naszej cywilizacji, które są dla niego czymś zupełnie nowym.
Celem pracy międzynarodowego zespołu nie było jednak wyłącznie teoretyczne zrozumienie tego, jak działa mózg przyswajający nowe umiejętność. Badacze chcieli także uzyskać lepszy wgląd w zagadnienie zaburzeń, takich jak dysleksja, które powstaje wtedy, gdy słabiej działają odpowiednie połączenia w mózgu. Wcześniejsze badania pokazywały, że ludzie z dysleksją wykazują odmienności w działaniu niektórych struktur. Omawiane badanie pokazuje, że te zaburzenia mają więcej wspólnego z samym doświadczeniem czytania.
Im więcej człowiek czyta, tym lepiej zsychronizowane są odpowiednie obszary w mózgu, tym lepiej więc dana osoba czyta. Oczywiście musi istnieć jakaś przyczyna tej dysfunkcji, ale elementem zasadniczo różnicującym poziom umiejętności czytania jest doświadczenie. Badacze zalecają więc każdemu, by zabrał się za czytanie, nawet jeżeli sprawia to mu na początku duży kłopot.
Badania opublikowano w czasopiśmie „Science Advances” (maj 2017).
Źródło: artykuł How Larning to Read Rewrites the Brain w serwisie Live Science.
