Dlaczego trzęsienie ziemi, które nawiedziło Turcję i Syrię, było tak śmiercionośne?
Blisko 40 tys. osób zginęło, a dziesiątki tysięcy zostało rannych i bez dachu nad głową w następstwie niszczycielskiego trzęsienia ziemi, które nawiedziło Turcję i Syrię 6 lutego 2023 roku.
Region Turcji i Syrii leży na granicy wielu płyt tektonicznych. Jego warunki glebowe i budowlane sprawiają, że silne trzęsienia ziemi powodują większe szkody. To między innymi z tego powodu trzęsienie ziemi z 6 lutego 2023 roku było na tych terenach tak śmiercionośne Trzęsienie ziemi o sile 7,8 stopnia w skali Richtera, spowodowane 100-kilometrowym pęknięciem między płytami tektonicznymi Anatolii i Arabii, uderzyło w epicentrum w pobliżu miasta Nurdağı w południowej Turcji o 4.15 czasu lokalnego, przewracając budynki i pozostawiając tysiące uwięzionych ludzi pod ruinami. Wśród gorączkowych prób poszukiwawczych i ratunkowych kilka wstrząsów wtórnych (w tym jeden prawie tak potężny jak pierwotne trzęsienie ziemi) przyczyniło się do jeszcze większego zniszczenia. Rosnąca liczba ofiar śmiertelnych sprawiła, że ta katastrofa jest jedną z najbardziej śmiercionośnych od czasu trzęsienia ziemi w Tohoku w Japonii w 2011 roku, które wywołało tsunami zabierające życie blisko 20. tys. osób. Ale dlaczego trzęsienia ziemi w tym regionie mogą być tak niszczycielskie? Odpowiedź po części leży w złożonej tektonice płyt, miękkiej glebie i nierównej konstrukcji budynków.
Południowo-wschodnia Turcja i północno-zachodnia Syria są podatne na niebezpieczną aktywność sejsmiczną, ponieważ leżą na styku trzech ogromnych płyt tektonicznych – afrykańskiej, anatolijskiej i arabskiej – których zderzenia i zaczepienia powodują trzęsienia ziemi. Lutowe trzęsienie prawdopodobnie pochodziło z uskoku wschodnio-anatolijskiego, gdzie części płyt arabskiej i anatolijskiej mogą zostać zablokowane razem przez tarcie. Po wielu dziesięcioleciach powolnego odsuwania się w przeciwnych kierunkach, między dwiema płytami zebrało się tak duże napięcie, że ich punkt styku rozerwał się w wyniku pęknięcia „poślizgu uderzeniowego” – nastąpiło nagłe szarpnięcie płyt poziomo obok siebie i uwolnienie energii w postaci fal sejsmicznych. Po pęknięciu uskoku katastrofalny wpływ trzęsienia ziemi został spotęgowany przez kilka czynników. Uskok Wschodniej Anatolii wije się pod gęsto zaludnionym regionem, a poniedziałkowe trzęsienie było płytkie, zaledwie 18 km pod powierzchnią Ziemi . Oznaczało to, że energia fal sejsmicznych trzęsienia nie rozproszyła się zbytnio, zanim zaczęła wstrząsać domami ludzi. A gdy budynki się zatrzęsły, miękkie gleby osadowe w regionie spowodowały, że wstrząsy były silniejsze, przez co nieruchomości były bardziej narażone na zawalenie się, niż gdyby ich fundamenty spoczywały na podłożu skalnym. Gleba w rejonie trzęsienia jest wystarczająco wilgotna, aby ulec znacznemu upłynnieniu – zachowując się bardziej jak ciecz niż ciało stałe podczas gwałtownych drgawek.
Inne powody, dla których trzęsienie ziemi było tak śmiercionośne, to integralność budynków i pora dnia, w której wystąpiło trzęsienie. Ponieważ uderzył we wczesnych godzinach porannych, ludzie w większości spali i mieli niewiele okazji do ucieczki z zawalających się budynków, z których wiele nie było wystarczająco odpornych na trzęsienia ziemi.
W następstwie trzęsienia ziemi w Izmicie w 1999 roku zaostrzone przepisy budowlane sprawiły, że nowoczesne konstrukcje w Turcji zostały zaprojektowane tak, aby były odporne na trzęsienia ziemi. Jednak wiele starszych budynków, w których często mieszkają osoby mieszkające w biedniejszych i gęściej zaludnionych dzielnicach, zostało wzniesionych przed wejściem w życie kodeksów i było narażonych na zawalenie. Po trzęsieniu ziemi niektóre z tych budynków doświadczyły zawalenia się „naleśnika”, w którym górne piętra spadły prosto na niższe, co prawie uniemożliwiło uratowanie ludzi, którzy zostali zmiażdżeni w środku.
„Wyciągając wnioski z tego doświadczenia, priorytetem powinna być modernizacja istniejących budynków w regionie, aby były w stanie wytrzymać trzęsienia ziemi” – komentuje Henryk Bang, ekspert ds. zarządzania katastrofami na Bournemouth University w Wielkiej Brytanii.
Opracowano na podstawie:
