Przystanek nauka - portal Uniwesytetu Śląskiego w Katowicach

Fiammettę Wilson i Grace Cook chwaliliśmy m.in. za podtrzymywanie naukowego zapału w czasach, kiedy mężczyźni zamiast w niebo wpatrywali się w okopy nieprzyjacielskiej armii. Émilie i Louise wnosiły natomiast żeński pierwiastek w mocno zmaskulinizowany świat francuskiego oświecenia, a ich determinacja była tak wielka, że najwięksi tamtej epoki nie mogli tych dążeń zablokować lub ograniczyć. Niebagatelną rolę odegrały w tym także kobiece wdzięki.

Przyszła markiza du Châtelet urodziła się w 1706 jako córka barona Louisa Nicolasa Le Tonneliera de Breteuil, służącego bezpośrednio królowi Ludwikowi XIV i mającego dużą władzę. Swojego o 11 lat starszego męża – markiza Florenta Claude’a du Châtelet – poślubiła w wieku 19 lat, a mariaż był początkiem układu finansowego obu rodzin. 30-latek nie interesował się żoną, pozwalając jej jednocześnie na swobodny rozwój zainteresowań naukowych, zwłaszcza matematycznych, fizycznych i metafizycznych, które Émilie przejawiała od najmłodszych lat i które wspomagali wydatnie jej rodzice. Baron de Breteuil zapewnił latorośli intensywną edukację na możliwie najwyższym ówczesnym poziomie, w tym naukę języków obcych: angielskiego (jako 17-latka znała go tak dobrze, że w oryginale czytała dzieła Johna Locke’a), niemieckiego, włoskiego, łaciny i greki. Dorosła już, zostawiona sama sobie, markiza du Châtelet edukowała się matematycznie pod okiem niejakiego pana de Mézières, a w ramach panującej wówczas swobody obyczajowej nawiązała związki z kilkoma wpływowymi mężczyznami (m.in. z marszałkiem de Richelieu, wywodzącym się z rodu, którego potęgę stworzył słynny kardynał – osobą marszałka inspirował się ponoć Pierre Choderlos de Laclos, konstruując postać wicehrabiego de Valmont w Niebezpiecznych związkach).

Jako 10-letnia dziewczynka poznała Woltera, którym wcześniej zafascynował się jej ojciec. Po latach znajomość Émilie z jednym z najwybitniejszych przedstawicieli oświecenia przekształciła się w relację intymną. Była uczennicą członka Akademii Nauk Moreau de Maupertuisa oraz Alexisa Clairanta i w bardzo krótkim czasie zyskała sobie w środowisku naukowym status postaci, z którą trzeba się liczyć. Nie wahała się krytykować swoich mistrzów i inne autorytety, a polemika wpływała na nią bardzo mobilizująco.

Markiza du Châtelet prowadziła intensywne badania, pisała własne artykuły naukowe oraz tłumaczyła dzieła innych. W jej dużym dorobku naukowym znalazła się m.in. książka Institutions de Physique (1740), w której opisuje nowe prądy i idee w nauce i filozofii, oraz publikacja Discours sur la bonheur (1779) o naturze szczęścia. Z kolei w rozprawie poświęconej naturze ognia (Dissertation sur la nature et la propagation du feu, 1744) przewidziała zjawisko promieniowania podczerwieni i naturę światła. Markiza ustaliła także wzór na energię kinetyczną, która równa się w przybliżeniu połowie iloczynu masy ciała i jego prędkości podniesionej do kwadratu.

Ukoronowaniem jej pracy naukowej – i jak się okazało jednocześnie życia – było rozpoczęte w roku 1745 tłumaczenie i napisanie objaśnień do dzieła Isaaca Newtona Principia Mathematica. Manuskrypt Komentarzy do słynnego dzieła przekazała Wolterowi i poecie Jeanowi François de Saint-Lambertowi (którego dziecko dopiero co urodziła), a kilka godzin później zmarła. Tłumaczenie i komentarze dzieła Newtona zostały wydrukowane dopiero 10 lat po śmierci Émilie, a wstępem opatrzył je sam Wolter, który podkreślał wielkość swojej kochanki i towarzyszki, bo zrobiła to czego właściwie powinni dokonać wielcy mężczyźni epoki. 

Louise d’Épinay, młodsza od markizy du Châtelet o 20 lat, miała podobne pragnienie zdobywania wiedzy jak Émilie, podobne zainteresowania i zdolności. Urodziła się w 1726 roku w rodzinie szlacheckiej w Valenciennes, a jej ojciec – Tardieu d’Esclavelles – był wysoko postawionym oficerem piechoty. Po jego śmierci w bitwie, 19-letnia Louise została oddana pod opiekę ciotce, z którą szybko popadła w konflikt – krewną irytowało, że korzystająca z wiedzy guwernantki dziewczyna czyni bardzo duże postępy w nauce. Louise zdobywała jednak wiedzę wbrew swojej opiekunce, znosząc upokorzenia, doznając niedostatku, a czasem nawet biedy. W 1745 roku poślubiła swego bliskiego kuzyna Denisa Josepha de La Live d’Épinay. Nieudane małżeństwo zakończyło się separacją cztery lata później. Już jako pani d’Épinay stała się pionierką nowej myśli wychowawczej, dającej kobietom realną szansę na decydowanie o modelu rodziny i ich decydującej roli w rodzinie. Głosiła rewolucyjny pogląd o konieczności równego podziału ról i obowiązków w rodzinie. Krytykowała bardzo stanowczo Jeana-Jacquesa Rousseau, z którym miała romans podczas pobytu filozofa niedaleko jej zamku La Chevrette w dolnie Montmorency, za jego przekonania jednostronnie faworyzujące mężczyzn. Co zatem powinni oni robić? Zdaniem naszej bohaterki wypełniać podwójną rolę – w pracy i w rodzinie. Pierwszy z tych elementów był stary i znany, drugi całkowicie i zaskakująco nowy. Louise swoje idee wykładała w książkach, a lekki i ekspresyjny styl pisania zjednywał jej czytelników. Do najbardziej popularnych i często komentowanych publikacji pani d’Épinay należały: Pseudo-Mémoires, Lettre a la gouvernante de ma fille, Lettres oraz Conversations d’Émilie. Akademia Nauk przeważającą większością głosów przyznała jej na początku 1783 roku prestiżową Nagrodę Montyon, za wielkie zasługi dla nauki i społeczeństwa oraz ważne publikacje o dużej sile oddziaływania. Pani Louise d’Épinay zmarła nieco ponad trzy miesiące później w wieku 57 lat.

Elisabeth Badinter, francuska myślicielka, feministka, historyczka i filozofka, tak napisała w swojej biografii obu badaczek zatytułowanej Madame du Châtelet, Madame d'Épinay: Ou l'Ambition féminine au XVIII^e siècle (2006): „Drogie zdobywczynie nieznanych ziem, które do dzisiaj nie zostały jeszcze całkowicie odkryte, Wasze córki pełne wdzięczności nigdy o Was nie zapomną”.

Na podstawie artykułu „Wielkie damy nauki” opublikowanego na portalu Laboratoria.net