Breakthrough Prize 2022
Po raz dziesiąty przyznano Breakthrough Prize – nagrody dla naukowców zmieniających świat, warte 3 miliony dolarów. Nagrody rozdawane są w trzech dziedzinach – naukach o zdrowiu, fizyce teoretycznej i matematyce. 9 września nagrodzono badaczy, których wieloletnia praca umożliwiła szybkie opracowanie szczepionek mRNA przeciw COVID-19, twórców superszybkiego zegara atomowego, bez którego niemożliwe by było odkrycie fal grawitacyjnych, i matematyka, rozwijającego teorię wiązek.
Nagroda nazwana Breakthrough Prize, czyli – w wolnym tłumaczeniu – Nagroda za Przełom – przyznawana jest od dziesięciu lat z inicjatywy grupy bogatych osób (Sergey Brin, Priscilla Chan i Mark Zuckerberg, Yuri i Julia Milner oraz Anne Wojcicki), które same mają naukowe doświadczenie, ich majątki oparte są o ich własne osiągnięcia technologiczne i łączy ich przekonanie, że postęp naukowy jest kluczem dla dobrej przyszłości ludzkości.
„Wiedza jest największą zaletą ludzkości. Określa naszą naturę i kształtuje naszą przyszłość. Korpus wiedzy gromadzony jest przez wieki. A jednak, pojedynczy ludzki umysł może niezmiernie ją poszerzyć. Einstein wyobraził dla nas na nowo czas i przestrzeń. Darwin z chaosu życia wydestylował jedną ideę. Turing wymyślił, co to znaczy myśleć. Wielcy naukowcy wzbogacają nas wszystkich…” – piszą fundatorzy na stronie nagrody, przyznawanej w trzech kategoriach: nauki o życiu (do czterech nagród), fundamentalna fizyka (jedna nagroda) i matematyka (jedna nagroda).
W tym roku trudno wyobrazić sobie nagrodę w dziedzinie life science, która mogłaby dotyczyć innego tematu, niż walka z wirusem SARS-CoV-2. Ponieważ jednak największe firmy farmaceutyczne, które dostarczają nam szczepionki, realnie zbliżając nas do końca pandemii, odebrały już swoją nagrodę w postaci niebotycznych zysków, to komitet zdecydował się przyznać nagrodę tym, bez których szybkie opracowanie nowych szczepionek byłoby praktycznie niemożliwe.
Gdyby nie Katalin Karikó i Drew Weissman, technologia skierowana na działanie przekaźnikowego RNA (mRNA) w naszym organizmie byłaby za mało zaawansowana, by umożliwić szybkie opracowanie szczepionki mRNA. Karikó i Weissman, pracujący na University of Pennsylvania i współpracujący z niemickim BioNTech, w latach dwutysięcznych odkryli, jak przez podmianę jednej cząsteczki w mRNA ominąć niechcianą reakcję immunologiczną przy wprowadzaniu go do naszego organizmu. Dlatego to oni podzielili się pierwszą z pięciu tegorocznych nagród.
Druga nagroda trafiła to trzech genetyków, których odkrycia pozwoliły na niezwykłe przyspieszenie w technologii sekwencjonowania genów. Nagrodzeni to Shankar Balasubramanian i David Klenerman z Cambridge University oraz Pascal Mayer z francuskiej firmy Alphanosos. Przed ich wynalazkami sekwencjonowanie genów jednego człowieka zajmowało miesiące i kosztowało miliony. Dzisiaj kosztuje tylko 600 dolarów, a wyniki znane są w ciągu dnia. Ten postęp porównać można do tego, jak w ciągu ostatnich 30 lat zmieniły się komputery albo do różnicy między samolotem braci Wright a rakietą kosmiczną.
COVID-19 nie sprawił, że inne choroby przestały dręczyć ludzkość, a badania nad nimi wcale się nie zatrzymały. Kolejny laureat nagrody zajmuje się chorobami neurodegeneracyjnymi, które potrafią zmienić życie człowieka w niekończący się kryzys. Jeffery W. Kelly ze Scripps Research in La Jolla (Kalifornia) – bo o nim właśnie mowa – odmienił życie osób cierpiących na jedną z takich chorób – amyloidozy, która polega na niekontrolowaniu odkładaniu się białka (amyloidu), co prowadzi z czasem do uszkodzenia wielu organów, w tym serca. Kelly najpierw pokazał mechanizm, w jakim białko się zbiera, następnie wymyślił molekularne podejście do stabilizacji białka i w końcu pomógł opracować skuteczny lek o nazwie tafamidis, który znacznie spowalnia postęp choroby. Obok konkretnej kuracji badania Kelly'ego przyniosły też nadzieję na leczenie innych chorób neurodegeneracyjnych, w tym choroby Alzheimera.
Oprócz nauk o życiu, Breakthrough Prize przyznaje się także w dziedzinie fizyki fundamentalnej. W tym roku nagrodzeni zostali dwaj badacze – Hidetoshi Katori z Uniwersytetu Tokijskiego i Jun Ye z amerykańskiego National Institute of Standards and Technology in Boulder. Obaj, pracując niezależnie, znacząco przyczynili się do rozwoju technologii atomowego zegara z siecią optyczną. To niezwykle precyzyjne urządzenie działa od 2018 roku i wykorzystywane jest w testowaniu podstaw fizycznych praw natury, m.in. w badaniach fal grawitacyjnych. Zegar jest na tyle precyzyjny, że gdyby działał od początku istnienia wszechświata, czyli ok. 15 miliardów lat, to obecnie spóźniałby się o niecałą sekundę.
Wreszcie Breakthrough Prize z mamtematyki przyznano Takuro Mochizuki z Uniwersytetu w Kyoto. Za fundamentalną pracę prowadzącą do przełomu w naszym rozumieniu teorii wiązek z płaską koneksją nad rozmaitościami algebraicznymi, także w przypadku nieregularnych osobliwości.
Opracowano na podstawie artykułu COVID advances win US $3-million Breakthrough prizes opublikowanego w serwisie informacyjnym magazynu „Nature” oraz na podstawie informacji ze strony internetowej nagrody – https://breakthroughprize.org/.
