Analiza DNA daje nowy wgląd w zróżnicowaną społeczność Machu Picchu
112 lat temu, 24 lipca 1911 roku amerykański uczony, profesor Uniwersytetu Yale, Hiram Bingham podczas ekspedycji w Andy, której celem było odkrycie zaginionej ostatniej stolicy królestwa Inków Vilcabamby, odkrył ruiny Machu Picchu. Przez lata prowadził tam wykopaliska archeologiczne, finansowane przez National Geographic Society. Pozwoliły one na odkrycie wielu cennych artefaktów, ale przede wszystkim na poznanie bogatej historii tego miejsca i przywrócenie jej światu.
Machu Picchu to jedno z najsłynniejszych stanowisk archeologicznych na świecie. W ostatnich dziesięcioleciach jego wizerunek był wykorzystywany jako symbol Peru i osiągnięć rdzennej ludności Ameryki Łacińskiej. Badania archeologiczne w tym regionie były prowadzane wielokrotnie, ale pomimo swojej sławy do niedawna niewiele było wiadomo o jego mieszkańcach i ich codziennym życiu. Luki w tej wiedzy wynikały z braku odniesień do Machu Picchu w XVI- i XVII-wiecznych hiszpańskich relacjach oraz z problemów współczesnych badaczy w rozszyfrowaniu pisma węzełkowego (quipus), którego Inkowie używali do zapisywania swojej historii.
Ostatnio zespół badawczy z Uniwersytetu Yale przeprowadził analizy DNA. Były to pierwsze badania całego genomu grupy służących i opiekunów, którzy mieszkali, pracowali i umierali w Machu Picchu. Analiza genetyczna sugeruje, że byli zróżnicowaną społecznością reprezentującą wiele różnych grup etnicznych pochodzących z całego imperium Inków.
Dane genomowe, opisane w artykule, który został opublikowany 26 lipca 2023 roku w „Science Advances”, są pierwszymi badaniami różnorodności genomowej osób pochowanych w Machu Picchu i sąsiednich miejscach znajdujących się wokół Cusco, stolicy Inków. Opierają się one na wcześniejszych badaniach archeologicznych i bioarcheologicznych, w tym na badaniu przeprowadzonym przez naukowców z Yale w 2021 roku, które wykazało, że Machu Picchu (1420–1530) jest starsze niż wcześniej sądzono.
Analiza DNA nie tylko potwierdza historyczne relacje, że ludność pochodziła z wielu różnych grup etnicznych znajdujących się pod kontrolą Inków, ale także pokazuje znacznie większą różnorodność pochodzenia, niż podejrzewano. Wyniki badań wskazują, że populacja w Machu Picchu była wysoce heterogeniczna, wiele osób wykazywało genetyczne pochodzenie związane z grupami z całego imperium Inków, w tym z wybrzeża, wyżyn i Amazonii.
Naukowcy uważają obecnie, że Machu Picchu było królewską posiadłością związaną z rodem Pachacuti, władcy, któremu przypisuje się założenie imperium Inków. Królowie rezydowali w tych posiadłościach sezonowo, ale do opieki nad obiektami pozostawali służący i strażnicy, znani jako yanacona. Yanacona, którzy zostali sprowadzeni do posiadłości z podbitych ziem, byli uważani za uprzywilejowanych w porównaniu do ogółu populacji.
Na potrzeby nowego badania naukowcy wygenerowali dane DNA dla 34 osób pochowanych w Machu Picchu, które uważano za opiekunów lub pomocników przydzielonych do służby przy rodzinie królewskiej, a także 34 osób z Cusco w celach porównawczych. Nieoczekiwanym rezultatem okazało się odkrycie, że wielu opiekunów było pochodzenia amazońskiego, a około jedna trzecia z nich ma DNA odzwierciedlające znaczne pochodzenie amazońskie (reprezentowane są co najmniej dwie strefy w regionie Amazonii). Innym nieoczekiwanym rezultatem był fakt, że wiele osób miało mieszane pochodzenie, często z odległych od siebie regionów. Naukowcy stwierdzili, że sugeruje to, iż osoby w Machu Picchu wybierały partnerów z innych grup genetycznych, tworząc zróżnicowaną populację w przeciwieństwie do tych znalezionych w wioskach rolniczych.
Badania naukowców z Yale nie koncentrowały się na życiu rodziny królewskiej czy elit politycznych, ale na życiu tych, którzy zostali sprowadzeni do Machu Picchu, aby im służyć. Dało to wyjątkowy wgląd w życie bardzo zróżnicowanej społeczności osób i ich rodzin, które podlegały polityce przymusowej relokacji i przesiedleń Inków, grupy określanej jako retainers lub yanacona. Co ciekawe, niewiele osób pochowanych w Machu Picchu pochodziło z inkaskiego serca doliny Cuzco lub sąsiedniego regionu jeziora Titicaca. Cztery obszary cmentarne w Machu Picchu nie były zorganizowane według pochodzenia genomowego, nawet osoby pochowane w jednej pieczarze grobowej reprezentowały różne pochodzenie genomowe. To wszystko wskazuje, że Machu Picchu było kosmopolityczną społecznością, w której ludzie z różnych środowisk żyli, łączyli się w pary i byli razem chowani.
Naukowcy z Yale, Universidad Nacional de San Antonio Abad del Cusco (UNSAAC), University of California-Santa Cruz (UCSC), Tulane University, Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology i innych instytucji przeprowadzili badania w ramach umowy dotyczącej zwrotu artefaktów i ludzkich szczątków z kolekcji Hirama Binghama z powrotem do Cusco w celu ich wystawienia, konserwacji i badań.
Opracowano na podstawie:
Insights into the genetic histories and lifeways of Machu Picchu’s occupants; DOI: 10.1126/sciadv.adg3377
DNA analysis offers new insights into diverse community at Machu Picchu
