Zemsta neandertalczyka

Ludzie pochodzenia kaukaskiego – wielu współczesnych Europejczyków – mają w swoim genotypie niewielki ślad DNA neandertalczyka. Dotychczasowe badania dowodziły już, że te pozostałości mogą mieć pewien wpływ na zdrowie człowieka, ale najnowsze badania pokazują, że to oddziaływanie może być znacznie szersze niż przypuszczano i dotyczy na przykład łatwości popadania w nałogi nikotynowe.

10.10.2017Aktualizacja: 23.10.2017Opublikował: RK

Wiemy od dawna, że na terenie Europy gatunki Homo sapiens sapiens i Homo neanderthalensis przez pewien czas żyły obok siebie. Prawie na pewno ten pierwszy – a więc nasi przodkowie – przyczynił się do wyginięcia tego drugiego. Prawdopodobnie jednak ich relacje były znacznie bogatsze... Po tym jak w 2013 roku dowiedziono, że neandertalczyk krzyżował się z przodkami współczesnych Europejczyków – relacjonuje dr Janet Kelso z Instytutu Antropologii Ewolucyjnej Maxa Plancka – musiało paść pytanie, jaki wpływ ma to na genotyp i fenotyp ludzi żyjących dzisiaj.

Żeby odpowiedzieć na to pytanie, niezbędne jest jednak zebranie dużej liczby danych, dotyczących zarówno genotypu, jak i fenotypu, czyli zespołu widocznych cech organizmu, które są wynikiem genotypu i oddziaływania środowiska. Takie dane, jeszcze do niedawna, były zupełnie niedostępne.

Wszystko zmieniło się w 2015 roku, kiedy brytyjski UK Biobank postanowił udostępnić do badań naukowych dane biologiczne 500 tysięcy osób, które zgodziły się na analizę DNA i dobrowolnie udostępniły obszerne informacje na temat swoich danych biologicznych i zdrowotnych, a także podlegały długotrwałemu monitorowaniu stanu zdrowia. Dla dr Kelso i jej zespołu oznaczało to zupełnie nowe możliwości pracy.

Badania ograniczono do dokładnie 112 338 osób, których pochodzenie mogło wskazywać na ślady DNA neandertalczyka, a następnie posłużono się tymi danymi, żeby rozpoznać, na które cechy mógł mieć wpływ neandertalski wariant genetyczny. Cechy, które zidentyfikował zespół, okazały się bardzo wyraźne: kolor włosów, kolor skóry, wrażliwość skóry na opalanie i temperaturę, wzorcowe zachowania związane ze snem, humor, a nawet predyspozycje do palenia tytoniu.

Dla przykładu, wpływ wariantu neandertalczyka widoczny jest w takich postawach, jak większa aktywność nocą (tak zwane „nocne Marki”) i drzemki w ciągu dnia, a także takie cechy, jak tendencja do samotności i złych nastrojów oraz predyspozycje do nałogowego palenia.

Naukowcy podejrzewali też, że z genami neandertalczyka powiązane mogą być też rude włosy – ostatecznie jednak zostało to wykluczone, prawdopodobnie nie występowały one w ogóle u neandertalczyków lub były bardzo rzadkie. Odkryto natomiast powiązanie ze skłonnością do podatności na łatwe uszkodzenia skóry pod wpływem silnych promieni słonecznych.

Zdaniem Tony’ego Capry – genetyka z Vanderbilt Universtityw Nashville w stanie Tennessee, który skomentował te badania dla czasopisma „New Scientist” – takie cechy, jak kolor skóry, podatność na oparzenia słoneczne i wzorcowe zachowania związane ze snem wynikają z przystosowania neandertalczyków do życia na północnych terenach. Inne cechy, widoczne dzisiaj, raczej nie były aktywne u źródła – oczywiście dotyczy to też palenia.

Jak podkreśla Carpa, badania powinny być prowadzone dalej, ale wymagają przede wszystkim obszerniejszego materiału, jeżeli chodzi o DNA neandertalczyków. Nadzieję na postępy przynosi ogłoszone właśnie w czasopiśmie „Science” odkrycie szczątków neandertalczyka płci żeńskiej sprzed około 50 tysięcy lat, czyli z czasu, kiedy ten gatunek mógł mieć kontakt z Homo sapiens.

Publikacje źródłowe:
M. Dannemann, J. Kelso, „The contribution of Neanderthals to phenotypic variation in modern humans”, „The American Journal of Human Genetics”, 101:1-12, 2017.
K. Prüfer et al., „A high-coverage Neandertal genome from Vindija Cave in Croatia”, „Science”, 10.1126/science.aao1887, 2017.

Opracowano na podstawie artykułu „Effects of Neanderthal DNA on Modern Humans” opublikowanego na portalu The Scientist