Zbliża się obrączkowe zaćmienie Słońca
Zaćmienia Słońca lub Księżyca to zjawiska, które zawsze przyciągały uwagę obserwatorów, a w przeszłości często były wykorzystywane do różnych celów. Osoby, które posiadały ową „tajemną” wiedzę o ich występowaniu, niejednokrotnie jej nadużywały.
Jeden z najbardziej obrazowych opisów całkowitego zaćmienia Słońca, wykorzystanego do celów politycznych, możemy przeczytać w Faraonie Bolesława Prusa. Brzmi on tak: „Odwracam oblicze moje od przeklętego ludu i niech na ziemię spadnie ciemność… I stała się rzecz okropna: w miarę jak głos mówił, słońce traciło blask. A wraz z ostatnim słowem zrobiło się ciemno jak w nocy. Na niebie zaiskrzyły się gwiazdy, a zamiast słońca stał czarny krąg otoczony obrączką płomieni”. I dalej u Prusa czytamy: „Takie same sceny, z pewnymi odmianami, miały miejsce w całym Dolnym Egipcie. W każdym mieście, dwudziestego Paofi, lud od rana zbierał się pod świątyniami i w każdym mieście około południa jakaś banda szturmowała do bramy świętej. Wszędzie nad bramą około pierwszej, ukazywał się arcykapłan świątyni z orszakiem, przeklinał bezbożników i robił ciemność”.
Obecnie takie sytuacje nie mają miejsca, ale warto przypomnieć sobie o warunkach ich występowania. W najbliższym czasie tj. 26 lutego 2017 roku wystąpi obrączkowe (zwane również pierścieniowym) zaćmienie Słońca, niestety u nas niewidoczne. Zaćmienia Słońca generalnie dzielimy na częściowe (tych jest najwięcej), całkowite, obrączkowe i hybrydowe. Te ostatnie to takie, które w jednych miejscach na Ziemi widoczne jest jako całkowite, w innych jako obrączkowe.
Kiedy zatem dochodzi do zaćmień Słońca? Wtedy gdy trzy obiekty (Słońce – Ziemia – Księżyc) znajdą się w jednej linii, ale w takiej konfiguracji, że Księżyc jest w środku, zaś Słońce i Ziemia po przeciwnych stronach. W przeciwieństwie do zaćmień Księżyca, które można oglądać z całej nieoświetlonej (nocnej) części Ziemi nie ruszając się z miejsca, tak zaćmienie Słońca występuje na niewielkim obszarze i aby je zobaczyć, należy udać się we właściwe miejsce. Bywa niejednokrotnie, że pas zaćmienia przebiega przez morza i oceany lub tereny niezamieszkałe, tak w większości będzie i teraz. Zaćmienie całkowite występuje wtedy, gdy Księżyc zakrywa całkowicie tarczę Słońca a częściowe, gdy tylko jakiś jej fragment. Pamiętamy jednak, że orbita Księżyca nie jest okręgiem, lecz elipsą, i na przestrzeni miesiąca anomalistycznego (średni okres pomiędzy kolejnymi przejściami Księżyca przez perygeum) raz jest bliżej Ziemi, raz dalej. Najmniejsza odległość Ziemia – Księżyc to właśnie perygeum, a największa – apogeum.
Kiedy występuje zaćmienie obrączkowe Słońca, zaś nasz naturalny satelita jest w pobliżu apogeum i jego rozmiary kątowe na sferze niebieskiej są mniejsze i nie jest on w stanie zakryć całej tarczy słonecznej, wtedy widoczna jest na niebie taka obrączka i takie zaćmienie będzie miało miejsce 26 lutego 2017 roku. Rozmiary kątowe Słońca w tym dniu to 32 minuty i 18,2 sekundy łuku, natomiast Księżyca 31 minut i 35,8 sekund łuku i ta subtelna różnica spowoduje, że zaćmienie będzie obrączkowe. Co ciekawe, Księżyc oddala się od Ziemi o około 38 milimetrów rocznie, to nadejdzie taki czas, kiedy jego rozmiary kątowe nie wystarczą do tego, aby zakryć Słońce, ale nastąpi to nieprędko.
Skąd jednak w czasach starożytnych ludzie potrafili obliczyć, że wystąpi zaćmienie i mogli się go spodziewać? Otóż związane z tym jest pojęcie okresu saros. Aby to wyjaśnić przybliżmy pojęcia miesięcy, jakie znamy w astronomii. Miesiąc anomalistyczny od perygeum do perygeum trwa 27d 13h 18m 33s, miesiąc synodyczny od pełni do pełni to 29d 12h 44m 03s, zaś miesiąc smoczy to okres pomiędzy kolejnymi przejściami Księżyca przez węzeł wstępujący i wynosi 27d 05h 05m 36s. Saros to okres, który jest całkowitą wielokrotnością zarówno miesiąca synodycznego, anomalistycznego i smoczego. Jeden saros to zarazem 223 miesiące synodyczne, 242 smocze i 239 anomalistycznych. Jeden okres saros to 18 lat, 11 dni i 8 godzin.
Najbliższe zaćmienie to 29. zaćmienie z wszystkich 71 w 140. okresie saros, w katalogu zaćmień Theodora von Oppolzera – Canon der Finsternisse – figuruje pod numerem 7670. Pierwsze zaćmienie z tego cyklu wystąpiło w 1512 roku, zaś ostatnie będzie miało miejsce roku 2774.
Zaćmienie rozpocznie się o 14:15 naszego czasu, moment największego zaćmienia to godzina 15:53, zakończy się zaś o 17:32. Rozpocznie się ono na południowo-wschodnim krańcu Oceanu Spokojnego przechodząc przez południową część Ameryki Południowej (Chile, Argentyna), następnie na wschód przez Ocean Atlantycki, przejdzie przez znaczną część Antarktydy od strony Atlantyku, a później cień Księżyca dotrze do południowo-zachodniej części Afryki (Angola i Demokratyczna Republika Konga). Maksymalny czas trwania zaćmienia dla obserwatora znajdującego się na Ziemi wyniesie 1 minutę i 22 sekundy.
Jacek Szczepanik
