Sztuka oszukiwania w świecie owadów
W regionach tropikalnych i subtropikalnych żyje ponad 3000 gatunków owadów z rzędu Phasmatodea, zwanych straszykami. W tak licznej grupie występuje wielka różnorodność - kolorów, kształtów, jaj i przede wszystkim wielkości - najmniejsze mają nieco ponad centymetr, a największe – a przy tym najdłuższe owady na świecie – do ok. 60 cm. Wszystkie łączy jedna wspólna, bardzo charakterystyczna cecha – ich niesamowite zdolności mimetyczne.
Straszyki w zaskakujący sposób potrafią przystosować się do otaczającego ich środowiska. Ich różne taksony robią to na różne sposoby. Patyczaki, takie jak Phryganistria heusii, wyglądem przypominają gałązki drzew i krzewów. Przez większość czasu przesiadują nieruchomo na gałęziach. Kiedy wyczuwają zagrożenie, uciekają lub próbują przestraszyć napastnika. Mogą osiągnąć długość nawet do 50 cm, a najdłuższy odkryty gatunek, Phryganistria chinensis, sięga nawet 624 mm.
Straszyki, takie jak straszyk filipiński, Sungaya inexpectata, dzięki licznym wyrostkom oraz charakterystycznemu pokrojowi ciała upodabniają się do kory drzew lub wyschniętych liści. Do ich indywidualnych atrybutów należy sposób poruszania się przy powiewie wiatru – wtedy straszyki chwieją się, jak wysuszone liście drzew. Dorosłe osobniki osiągają do 25 cm długości.
Do najbardziej fascynujących należą liśćce, takie jak liścieć olbrzymi, Phyllium giganteum, liściec strzałkowy, Phyllium jacobsoni lub liściec jesienny, Phyllium philippinicum. Mają niespotykanie spłaszczone ciała i są na tyle podobne do naturalnego liścia, iż na grzbiecie mają zarys jego nerwacji. Zazwyczaj przyjmują płaską pozycję. W momencie zagrożenia nimfy zwijają odwłok w kierunku głowy jak skorpion w celu odstraszenia potencjalnego przeciwnika. Młode liśćce są postury mrówki, dorosłe samice osiągają wymiary 6–12 cm, samce są mniejsze i bardziej zwężone od samic.
Powyższe przykład nie są przypadkowe. Wymienione gatunki znajdują się w kolekcji badawczej studentki Wydziału Biologii i Ochrony Środowiska, Anny Łazuki. Badania prowadzone przez Annę Łazukę dotyczą budowy i poszczególnych etapów rozwoju straszyków. Największym zainteresowaniem studentki cieszą się gatunki z rzędu Phasmatodea (Agathemerodea, Timema i Verophasmatodea).
Zainteresowania Anny Łazuki doprowadziły ją do pewnej luki w biologicznej analizie rozwoju owadów straszykowatych.
– Swoje badania licencjackie poświęciłam jednemu z większych gatunków straszyka, Heteropteryx dilatata, zwanego potocznie straszykiem olbrzymim. Najbardziej okazałe samice mogą osiągnąć wagę ponad 50 gramów i długość 17 cm. Samce są mniej masywne, lecz dzięki temu posiadają zdolność do lotu. Owady tego gatunku przechodzą rozwój hemimetaboliczny niezupełny, co oznacza, że młode osobniki są bardzo podobne do dorosłych, w odróżnieniu od przeobrażenia holometabolicznego, w którym wyróżnić można trzy etapy rozwoju: larwę, poczwarkę i imago.
– Występują jednak pewne różnice, które postanowiłam prześledzić. Moje badania licencjackie polegały na dokładnej obserwacji każdego etapu rozwojowego straszyka olbrzymiego, czego dokonywałam przy użyciu specjalistycznych mikroskopów. Sporządzone przeze mnie rysunki, dokumentacja zdjęciowa oraz dokładny opis każdej z nimf ukazują pełną morfologię tych zwierząt z podaniem dokładnego czasu między poszczególnymi wylinkami.
Podczas prowadzenia badań nad tymi owadami, realizowanych pod opieką dr. inż. Marcina Walczaka, adiunkta Katedry Zoologii WBiOŚ UŚ, studentka natyka się na wiele przyrodniczych ciekawostek, które dotyczą badanych przez nią gatunków.
– Heteropteryx dilatata posiada zdolność strydulacji, czyli wydawania dźwięku zbliżonego do targanego papieru, co czyni za pomocą odnóży i drugiej pary skrzydeł. Niektóre z tych owadów wydzielają różnego rodzaju chemiczne substancje (np. gatunki z rodzaju Anisomorpha), przez co są nazywane potocznie straszykami plującymi.
Tekst jest redagowaną wersją artykułu pod tytułem Sztuka oszukiwania w świecie owadów, który ukazał się w Gazecie Uniwersyteckiej UŚ nr 6 (266) z marca 2019.
