Samopotwierdzające się teorie spiskowe
Badania języka i argumentacji tekstów, sklasyfikowanych jako należące do teorii spiskowych pokazały, że wszystkie te teorie są bardzo dobrze i rzetelnie uargumentowane, a także otwarte na dyskusję… same dla siebie. Ich cechą charakterystyczną jest to, że odwołują się do siebie nawzajem, a potwierdzają się także pomiędzy teoriami. Osobie zaangażowanej w takie teorie łatwiej zmienić przekonania o 180 stopni, niż zgodzić się z „mainstreamowymi” poglądami.
Czym właściwie różnią się tak zwane spiskowe teorie od tego, co określane jest jako mainstream, główny nurt dyskusji, badań i działań w określonej dziedzinie lub tematyce? Badacze zajmujący się tą tematyką przeanalizowali cały korpus tekstów i ustalili, że obok tego, z czym zwykle je kojarzymy (odwoływanie się do ukrytych sił, podejrzliwość wobec otwartych intencji) i to co je łączy, to samozwrotność, czyli wzajemne odwoływanie się do siebie i odcięcie od wszystkich innych tekstów. Teksty „spiskowe” odwołują się do siebie i wzajemnie potwierdzają – są dowodami dla siebie nawzajem.
Warto zauważyć, że dzieje się to ponad tematami. Teksty wietrzące spisek wspierają się nawzajem i stanowią dla siebie dowody. Dla przykładu, teorie krążące wokół pandemii COVID-19 są najczęściej łączone z teoriami dotyczącymi manipulacji Billa Gatesa, rządów firm farmaceutycznych i – co ciekawe – zabójstwem Kennedy’ego.
Taka diagnoza potwierdza – zdaniem autorów – istnienie „spiskowego światopoglądu”. Jeżeli ktoś jest gotowy uwierzyć w jedno tajemnicze rozwiązanie, to prawdopodobnie uwierzy też w pozostałe, w argumentacji na rzecz jednych wykorzystując często inne.
Autorzy dowodzą, że osoby dzielące spiskowe poglądy wcale nie są zamknięte na dyskusję – są tylko nieczułe na argumenty identyfikowane jako mainstreamowe. Na przykład, dyskusja jest nieustannie otwarta w rozważaniach czy śmierć księżnej Diany została upozorowana (a księżna wciąż żyje), czy może Diana została zamordowana. Jedno co nie wchodzi w grę, to możliwość, że był to tragiczny wypadek. Podobnie ze śmiercią Osamy Bin Ladena – osoba wierząca w jedną ze spiskowych teorii (np. że Bin Laden był martwy już od dawna) jest znacznie bardziej skłonna uwierzyć w inną (np. że Bin Laden wciąż żyje), niż przyjąć, że media podały prawdziwą informację o jego zabiciu.
Artykuł opublikowano w czasopiśmie Science Advances (2022). Na zespół, który prowadził te badania składa się trzech autorów – prof. Thomas Hills z Wydziału Psychologii brytyjskiego University of Warwick oraz Alessandro Miani i prof. Adrian Bangerter ze szwajcarskiego Université de Neuchâtel.
Zespół przeanalizował tysiące tekstów klasyfikowanych jako „spiskowe” lub „mainstreimowe”. W badaniach zastosowano komputerową analizę języka naturalnego. Porównano teksty o podobnej tematyce, ale pochodzące z wielu różnych źródeł. Korpus, który badacze opracowali to obecnie największy zbiór tekstów dotyczących tej tematyki. Tak zwany LOCO (language of conspiracy), zawierający 88 milionów słów, prawie 24 tysiące artykułów „spiskowych” i ponad 72 tysiące „niespiskowych”, pochodzące ze 150 różnych stron internetowych. LOCO to baza dostępna dla wszystkich badaczy – wymaga jedynie zalogowania.
Jak podkreśla prof. Thomas Hill z University of Warwick, to pierwsze badanie, które przygląda się językowi teorii spiskowych w oparciu o tak obszerny materiał. Dzięki takiemu podejściu, zdaniem badacza, możliwe będzie znalezienie odpowiedzi na pytanie, co sprawia, że dana teoria staje się częścią „światopoglądu spiskowego”.
– Wnioski z tych ustaleń odnosić się będą do aktualnych wydarzeń, takich jak pandemia COVID-19 i przyjmowanie szczepionek, a także do widocznego obecnie wzrostu dezinformacji – tłumaczy prof. Hill. – Widzimy potencjalne katastrofalne konsekwencje spiskowego światopoglądu dla społeczeństwa, takie jak mniejsza liczba osób przyjmujących szczepienie. Teorie spiskowe zawierają wiele dezinformacji i aby je zwalczać, musimy zrozumieć, jak działają.
Opracowano na podstawie artykułu The conspiracy theorist “worldview” and the language of their argument opublikowanego na stronie internetowej University of Warwick.
Badania źródłowe:
Alessandro Miani et al, Interconnectedness and (in)coherence as a signature of conspiracy worldviews, Science Advances (2022). DOI: 10.1126/sciadv.abq3668
Miani, A., Hills, T. & Bangerter, A. LOCO: The 88-million-word language of conspiracy corpus. Behav Res 54, 1794–1817 (2022). https://doi.org/10.3758/s13428-021-01698-z
Baza danych LOCO: https://osf.io/snpcg/
