Poglądy antynaukowe a edukacja
Rozwój wiedzy przez powszechną edukację opartą na faktach naukowych nie jest wystarczającym czynnikiem, żeby zaufanie społeczeństwa do nauki stało się sprawą bezsporną. Zdaniem amerykańskich badaczy równie ważna jest świadomość każdego człowieka dotycząca jego wiedzy i niewiedzy. Pośród osób o poglądach antynaukowych dominuje jeden model – zbyt duża pewność co do własnej wiedzy.
Historia ostatnich dwustu lat – mniej więcej od rozprzestrzenienia się darwinowskiej teorii ewolucji – to czas, w którym zwolennicy rozwoju, w którego centrum znajdują się przekonana naukowe, działali w przeświadczeniu, że uda im się przekonać całe społeczeństwo do podobnego myślenia, o ile tylko edukacja będzie powszechna i będzie zawierała wystarczająco dużo faktów naukowych, żeby pokazać uczącemu się, jak zbudowany jest świat. Jeżeli tylko szkoły i inne instytucje doprowadzą do zwiększenia powszechnego poziomu wiedzy i na bieżąco będą dostarczać logicznych, naukowych wyjaśnień, to wszyscy przekonają się, że warto ufać nauce. Współczesny świat, zbudowany na powszechnej edukacji i wypełniony działającymi dla nas i za nas naukowymi projektami, a jednocześnie pełen ludzi przeczących we wiarygodność osiągnięć naukowych, jest dowodem na to, że taka edukacja nie wystarczy.
Badacze z kilku amerykańskich uczelni przeprowadzili eksperyment, w którym pokazali, gdzie znaleźć można słaby punkt tego projektu społecznego. Jak wyjaśnia Nick Light, profesor marketingu na Portland State University i współautor przedstawionej tu koncepcji – kluczowe jest powiązanie przekonań antynaukowych ze zbyt dużą pewnością, co do posiadanej wiedzy. Artykuł zatytułowany „Knowledge overconfidence is associated with anti-consensus views on controversial scientific issues” ukazał się 20 lipca 2022 roku w czasopiśmie „Science Advances”.
– Nasze badania pokazały, że może istnieć problem nadmiernej pewności siebie stojący na drodze do przyjęcia naukowych wyjaśnień, ponieważ ludzie, który uważają, że wystarczająco dużo wiedzą na jakiś temat, nie są skłonni do dalszego rozwoju – mówi prof. Light. – Ludzie o głęboko zakorzenionych pooglądać antynaukowych muszą najpierw uświadomić sobie swoją niewiedzę i względność swoich przekonań, zanim zaczną przyswajać sobie specyfikę wiedzy naukowej.
W badaniach sprawdzono postawy związane z ośmioma tematami naukowymi, co do których utrzymują się poglądy antynaukowe: zmiany klimatu, energia jądrowa, żywność modyfikowana genetycznie, teoria wielkiego wybuchu, ewolucja, szczepienia, medycyna homeopatyczna i COVID-19.
Z badań wynika, że im badacze są dalej od tego, co określa się jako naukowy konsensus, tym bardziej są oni przekonani do prawdziwości swoich przekonań, co równocześnie stoi w sprzeczności z ich rzeczywistą wiedzą. Dla przykładu osoby, które całkowicie zaprzeczają sprawdzonej przez badania wiedzy na temat szczepień przeciw COVID-19 uważają, że wiedzą dużo na ten temat, podczas gdy ich faktyczna wiedza jest niewielka.
– Zasadniczo ludzie, którzy mają najbardziej ekstremalne poglądy, są też najpewniejsi wobec swoich przekonań – mówi Light. – Wzorzec wydaje się ogólny, ale jest mniej widoczny w przypadku zmian klimatycznych, ewolucji i teorii wielkiego wybuchu.
Z badań wynika też – co nie powinno budzić zaskoczenia – że istnieje powiązanie wzorca przekonań z poglądami politycznymi i religijnymi. Na przykład, dla przekonań o zmianach klimatycznych widać wyraźnie, że poglądy zgodne z nauką mają przede wszystkim liberałowie, kiedy przy zagadnieniach dotyczących genetycznie modyfikowanej żywności liberałowie i konserwatyści mają mniej więcej podobnie podzielone poglądy. Badacze przypominają przy tej okazji, że kiedy jakaś grupa dzieli wspólny pogląd bez zastrzeżeń, to jej członkowie zwykle nie poświęcają dużo czasu na przemyślenia na temat jego prawdziwości.
Najważniejszym wnioskiem z przedstawionych badań jest potrzeba przewartościowania edukacji. Nie wystarczy uczyć faktów naukowych, trzeba rozwijać w uczących się umiejętności autokrytycznego spojrzenia na swoje przekonania i na wiedzę, którą się zdobywa.
Badania: Nicholas Light et al, Knowledge overconfidence is associated with anti-consensus views on controversial scientific issues, Science Advances (2022). DOI: 10.1126/sciadv.abo0038
Opracowano na podstawie artykułu Overconfidence bolsters anti-scientific views, study finds autorstwa Katy Swordfisk z Portland State University, opublikowanego na portalu Phys.org.
