Początek astronomicznej zimy
Każdy z nas wie, że 21 grudnia rozpocznie się zima. Kalendarzowy pomiar pór roku może różnić się od astronomicznego czy też meteorologicznego. Wytyczne, jakie daje kalendarz są sztywne i niezmienne, zaś natura sama wyznacza poszczególne pory roku.
Kiedy zaczyna się zima?
Zima astronomiczna rozpoczyna się w momencie przesilenia zimowego i trwa do momentu równonocy wiosennej, co w przybliżeniu oznacza na półkuli północnej okres pomiędzy 21 lub 22 grudnia a 20 lub 21 marca (w różnych latach daty te wypadają dzień wcześniej lub dzień później). Na półkuli północnej pierwszy dzień astronomicznej zimy przypada na grudniowe przesilenie. W 2022 roku nastąpi to 21 grudnia o godzinie 22.48 czasu polskiego. Na południe od równika zima zaczyna się w przesilenie czerwcowe, do którego doszło 21 czerwca. Podczas zimy astronomicznej dzienna pora dnia jest krótsza od pory nocnej, jednak z każdą kolejną dobą dnia przybywa, a nocy ubywa. Oczywiście na półkuli południowej jest odwrotnie, tam następuje przesilenie letnie, a po nim astronomiczne lato.
Kalendarzowa zima zawsze zaczyna się 22 grudnia. Czasami obie daty (kalendarzowa i astronomiczna) przypadają jednego dnia, ale nie zawsze. W 2022 roku obie daty następują jedna po drugiej. Kalendarzowa zima potrwa do czyli 21 marca.
Według kalendarza meteorologicznego pierwszym dniem zimy jest zawsze 1 grudnia, a jej końcem 28 lutego (lub 29 w roku przestępnym).
Co dzieje się w dzień przesilenia?
Przesilenia występują, ponieważ oś Ziemi jest nachylona pod kątem 23,5 stopnia do ekliptyki (płaszczyzny ogromnego koła zawierającego w sobie orbitę Ziemi obiegającej Słońce). Dwa razy w roku jedna z półkul Ziemi osiąga maksymalne nachylenie w kierunku Słońca. W rezultacie ta półkula otrzymuje więcej światła słonecznego i ma najdłuższy dzień w roku — wydarzenie to nazywa się przesileniem letnim. Jednocześnie druga półkula otrzymuje najmniejszą ilość światła słonecznego i doświadcza najkrótszego dnia — to wydarzenie nazywa się przesileniem zimowym. W astronomii dwa przesilenia oznaczają przejście od wiosny do lata i od jesieni do zimy.
Dla obserwatora znajdującego się na średnich szerokościach geograficznych, podczas przesilenia letniego, Słońce będzie ustawione w najwyższym punkcie na niebie. Podczas przesilenia zimowego natomiast Słońce będzie w najniższym punkcie nieba.
W przesilenie czerwcowe Słońce znajduje się bezpośrednio nad zwrotnikiem Raka. Jest to najbardziej wysunięta na północ szerokość geograficzna, na której Słońce widać bezpośrednio nad głową. Zwrotnik otrzymał swoją nazwę tysiące lat temu, kiedy Słońce znajdowało się w konstelacji Raka podczas przesilenia czerwcowego. Dziś Słońce przesunęło się do konstelacji Byka z powodu precesji osiowej Ziemi, stara nazwa jednak pozostała.
Jaka jest różnica między przesileniem a równonocą?
Przesilenia to najdłuższe i najkrótsze dni w roku, podczas gdy równonoce to daty, w których dzień i noc są jednakowo długie. Na północ od koła podbiegunowego Słońce jest widoczne przez 24 godziny na dobę w okolicach przesilenia czerwcowego. Odwrotna sytuacja jest w okolicach przesilenia grudniowego, kiedy panuje 24-godzinna noc.
Świętowanie odradzania się Słońca
Przesilenie zimowe było okazją do świętowania w większości kultur żyjących na półkuli północnej. Naukowcy uważają, że Stonehenge został specjalnie zaprojektowany, aby zrównać się z przesileniami. Jeśli obserwator stanie w centrum Stonehenge w czasie przesilenia letniego, zobaczy wówczas Słońce wschodzące dokładnie za konstrukcją kamienną zwaną Heel Stone. W starożytnym Rzymie obchodzono Saturnalia, w Persji Noc Yalda – narodziny Mitry (bóstwa Słońca), wśród ludów germańskich – Jul, u Słowian – Święto Godowe. Na początku naszej ery przesilenie wypadało 25 grudnia według kalendarza juliańskiego. Istnieje przekonanie, że stąd pochodzi data święta Bożego Narodzenia, które wyparło tradycyjne wierzenia.
Opracowano na podstawie:
What Is a Solstice?
