Pierwszy dzień astronomicznej wiosny
20 marca rozpocznie się astronomiczna wiosna. Pierwszy dzień kalendarzowej wiosny wypadnie 21 marca.
Niestałość równonocy – efekt roku zwrotnikowego
20 marca przypada pierwszy dzień astronomicznej wiosny. Wiele osób wciąż jest jednak przyzwyczajonych, że wiosna przychodzi 21 marca. Rzeczywiście tak było... ale się skończyło. Rok 2012 był pierwszym z szeregu lat, podczas których to właśnie 20 marca jest pierwszym dniem wiosny. Powód tej zmiany tkwi w niuansach kalendarza oraz ruchu obiegowym Ziemi wokół Słońca.
Astronomiczna wiosna rozpoczyna się w momencie równonocy wiosennej, czyli wtedy, gdy Słońce przecina równik niebieski w swojej pozornej wędrówce po niebie, zmierzając na północ. Jest to punkt zwrotny, który oznacza, że dni stają się dłuższe od nocy na półkuli północnej. Wbrew powszechnej opinii, data ta nie jest stała. Na jej zmiany wpływa kilka czynników: długość roku zwrotnikowego, kalendarz gregoriański oraz grawitacyjne oddziaływania planet na orbitę Ziemi.
Podstawową przyczyną przesunięcia pierwszego dnia wiosny jest różnica między rokiem kalendarzowym a rokiem zwrotnikowym. Rok zwrotnikowy, czyli czas potrzebny Ziemi na wykonanie pełnego obiegu wokół Słońca i powrót do tej samej pozycji względem gwiazd, trwa około 365,2422 dni. Ponieważ kalendarz gregoriański operuje latami liczącymi 365 lub 366 dni, co pewien czas trzeba korygować tę różnicę. Dzięki reformie kalendarza gregoriańskiego z 1582 roku, wprowadzono lata przestępne, które pomagają dopasować kalendarz do rzeczywistego ruchu Ziemi. Mimo to różnica między rokiem kalendarzowym a zwrotnikowym nie znika całkowicie, co skutkuje stopniowym przesuwaniem się daty równonocy wiosennej na wcześniejsze dni. W XXI wieku równonoc przypada głównie na 20 marca, a w niektórych latach może nawet wypaść 19 marca. Co ciekawe, 21 marca jako dzień rozpoczęcia wiosny będzie coraz rzadszy, a w XXII wieku może w ogóle nie występować.
21 marca wiosna ponownie przyjdzie do Polski dopiero w 2102 roku! Od 2048 roku początek tej pory roku wypadać będzie albo 19, albo 20 marca. Jeśli ktoś bardzo jest przywiązany do pierwszego dnia wiosny przypadającego 21 marca, to nic straconego. Wystarczy tylko udać się do wysuniętej na wschód stolicy Japonii, Tokio. Od 2014 do 2023 roku równonoc wiosenna wypadała tam 21 marca przez dwa kolejne lata z czterech (2014, 2015, 2018, 2019 itd.). W latach 2027–2055 stanie się tak już tylko raz na cztery lata. Od 2056 aż do roku 2101, także tam 21 marca zrobi sobie przerwę.
Kiedy astronomiczny początek wiosny znów zrówna się z kalendarzowym? Wtedy, kiedy będzie pełna setka, czyli w 2100 roku. Wtedy zostanie wprowadzona kolejna poprawka i wiosna trafi na swoje miejsce.
Grawitacyjne oddziaływania planet
Na datę równonocy wiosennej wpływa również grawitacyjne oddziaływanie innych planet, zwłaszcza Jowisza i Saturna. Te olbrzymy zmieniają nieco kształt orbity Ziemi, powodując drobne, ale istotne przesunięcia w długości roku zwrotnikowego. Ich wpływ jest subtelny, ale po setkach lat akumulacji efektów powoduje zauważalne zmiany w kalendarzu.
Równonoc a długość dnia i nocy
Często mówi się, że podczas równonocy dzień i noc są równej długości. W rzeczywistości dzień trwa wtedy nieco dłużej niż noc. Dzieje się tak z dwóch powodów: po pierwsze, Słońce nie jest punktem, lecz tarczą o określonej średnicy, a jego górna krawędź pojawia się nad horyzontem wcześniej niż środek tarczy. Po drugie, atmosfera Ziemi załamuje światło, sprawiając, że Słońce widzimy na niebie, mimo że w rzeczywistości znajduje się jeszcze pod horyzontem. Efekt ten powoduje, że rzeczywista długość dnia w dniu równonocy jest dłuższa od 12 godzin nawet o kilka minut.
Wiosna na innych planetach
Zjawisko równonocy występuje także na innych planetach Układu Słonecznego, ale każda z nich doświadcza go w innym tempie. Na przykład na Marsie rok trwa 687 dni ziemskich, a wiosna na półkuli północnej Czerwonej Planety jest najdłuższą z czterech pór roku i trwa około 194 dni. Z kolei na Uranie, który obraca się niemal poziomo względem swojej orbity, wiosna trwa ponad 20 lat!
