Przystanek nauka - portal Uniwesytetu Śląskiego w Katowicach

Nowa religia począwszy od I wieku po Chrystusie rozprzestrzeniała się głównie na terenie Cesarstwa Rzymskiego, chociaż docierała również poza jego granice do takich państw, jak Arabia, Persja czy Indie. Główny nurt chrześcijaństwa kształtował się stopniowo we wschodniej i zachodniej części imperium. 

– Nieodłącznym elementem tego procesu było przenikanie się, a także konfrontacja różnych sposobów myślenia. Przykładem jest oryginalna i polemiczna teologia św. Pawła, faryzeusza wychowanego na ściśle określonej lekturze Starego Testamentu – mówi ks. dr hab. Andrzej Uciecha z Katedry Teologii Patrystycznej i Historii Kościoła Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Śląskiego.

Żywy dyskurs teologiczny w IV wieku był efektem rozprzestrzeniania się chrześcijaństwa, którego misjonarze w pełni korzystali z bogatego dziedzictwa myśli greckiej i geniuszu rzymskiego prawodawstwa. Wiele ważnych kwestii zostało już postawionych wcześniej, poszukiwano racjonalnych odpowiedzi zakorzenionych jednak w słowie Pisma Świętego. 

– Skąd pochodzi zło, jaka jest jego relacja z dobrem, dlaczego na świecie pojawiło się cierpienie, czym jest zbawienie, kim był Chrystus itd. Te pytania rodziły następne, a każda poruszona kwestia sprzyjała pojawianiu się różnorodnych interpretacji i rozwiązań. Tradycje i szkoły religijne w zależności od udzielonych odpowiedzi zbliżały się lub oddalały od tak zwanego głównego nurtu chrześcijaństwa, który przecież był in statu nascendi. Dzięki dyskusjom i sporom, polemikom i szukaniu prawdy formułowane były dogmaty wiary chrześcijańskiej oraz związane z nią pojęcie ortodoksji – tłumaczy patrolog.

W poszukiwaniu prawd wiary
Kształtowanie się ortodoksji oraz formułowanie artykułów Credo przebiegały niejednokrotnie w sposób gwałtowny i burzliwy, poszukiwano jednak prawdy. W trynitarnych orzeczeniach Soboru Nicejskiego (325 rok n.e.) dopuszczono terminologię zaczerpniętą z filozofii, chociaż miała dogmatycznie podejrzane pochodzenie i nie pochodziła z Pisma Świętego. Przyjęto, że Jezus Chrystus w swej naturze boskiej jest współistotny (gr. homoousios; łac. consubstantialis) Ojcu. Na wczesnych etapach procesu rozwoju chrześcijańskiej doktryny można zatem zauważyć, że kanoniczno-liturgiczne poglądy jednych Kościołów nie zawsze były ortodoksyjne w nauczaniu innych zgromadzeń.

Jak wyjaśnia ks. dr hab. Andrzej Uciecha, w IV wieku jeden z głównych sporów teologicznych toczył się wokół problemu bóstwa Jezusa Chrystusa jako Syna jedynego Ojca. Oto Słowo stało się ciałem, Zbawiciel został zrodzony, ale nie stworzony. Rozpoczęła się zacięta i długa dyskusja w sporach z herezją ariańską.

W polemice zaś z gnostyckim i manichejskim antysomatyzmem ojcowie Kościoła bronili wartości ludzkiego ciała i wszelkiej materii stworzonych przez jedynego Stwórcę i Ojca Jezusa Chrystusa. W nauczaniu szkół gnostyckich i w mitach manichejskich materia była przeszkodą w osiągnięciu zbawienia, którego przez zbawczą wiedzę dostąpić mogli jedynie wybrani zwani illuminati.

Spór o Wielkanoc
Prawdy szukano nie tylko w kontekście wielkich zagadnień teologicznych, lecz także w odniesieniu do kształtującej się tradycji religijnej. Wielu ojców Kościoła przemieszczało się między różnymi częściami świata, uczestnicząc w dyskusjach i proponując konstruktywne rozwiązania.

Jednym z nich był św. Ireneusz, biskup Lugdunum (dziś Lyon), wybitny umysł polemizujący z gnostykami w dziele Adversus heareses. Zajmował się m.in. kwestią tzw. kwartodecyman, czyli tych, którzy obchodzili Wielkanoc z początkiem żydowskiego święta Paschy – 14 dnia miesiąca Nisan zgodnie z nakazem przekazanym Żydom o składaniu ofiary z baranka paschalnego, bez względu na to, który to był dzień w kalendarzu juliańskim. W Syrii i w Azji Mniejszej w większości rzymskich prowincji taka praktyka była stosowana. Z kolei w zachodnim Kościele chrześcijańskim – w pierwszą niedzielę po pierwszej wiosennej pełni Księżyca.

Spór mógł się wówczas zakończyć nawet ekskomuniką Kościołów wschodnich, w tej sprawie interweniował właśnie m.in. św. Ireneusz. Znał on wschodnią tradycję kalendarza liturgicznego, urodził się bowiem w Smyrnie na terenie Azji Mniejszej. Przekonał papieża Wiktora I do zachowania dwóch tradycji świętowania Wielkanocy – wschodniej i zachodniej.

Centrum Studiów nad Gnostycyzmem i Doktrynami Pokrewnymi
– Należy dodać, że wiele dzieł patrystycznych z tamtego okresu, w tym również księgi Adversus heareses św. Ireneusza z Lyonu, dostępnych jest dziś dzięki tłumaczeniom i komentarzom opracowywanym przez lata przez ks. prof. zw. dr. hab. Wincentego Myszora, założyciela i pierwszego dziekana Wydziału Teologicznego UŚ. Dzięki jego żmudnej i fachowej pracy można dziś kontynuować badania m.in. nad gnostycyzmem i innymi doktrynami pokrewnymi z początków chrześcijaństwa. Ogromne znaczenie w prowadzeniu poważnych badań nad historią starożytnego Kościoła ma ponadto bogaty księgozbiór księdza profesora stanowiący kolekcję ok. 3500 woluminów i udostępniony w naszej Bibliotece Teologicznej.

Aby wykorzystać pozostawione dobro, powołano do istnienia Centrum Studiów nad Gnostycyzmem i Doktrynami Pokrewnymi mające na celu kontynuację i rozpowszechnianie badań nad historią starożytnego Kościoła – wyjaśnia ks. dr hab. Andrzej Uciecha. Centrum jako interdyscyplinarna jednostka Wydziału Teologicznego UŚ skupia historyków, patrologów, filologów i teologów.

Naukowcy pracujący w ramach centrum zajmą się m.in. przekładem i opracowaniem koptyjskich kodeksów z Nag Hammadi, kontynuacją przekładu Adversus haereses św. Ireneusza z Lyonu, tłumaczeniem na język angielski prac księdza profesora Wincentego Myszora czy popularyzacją jego działalności i metody naukowej. Planowana jest również szeroka działalność wydawnicza w ramach istniejących w WTL UŚ serii wydawniczej Studia Antiquitatis Christianae. Series Nova i naukowego czasopisma „Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne”.

Artykuł ukazał się na stronie Uniwersytetu Śląskiego w cyklu „Nauka i sztuka”
Źródło: Sekcja Prasowa UŚ